Έργο του Αποστόλου και Ευαγγελιστή Λουκά είναι σύμφωνα με την παράδοση της Ορθόδοξης Εκκλησίας, η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας που σήμερα βρίσκεται στον ομώνυμο Ιερό Ναό στο Βέρμιο. Το όνομα Σουμελά ετυμολογείται από το όρος Mελά και το ποντιακό ιδίωμα «σού», που σημαίνει «εις το», και έγινε Σουμελά «εις του Μελά».
Η τεράστια ποντιακή λύρα έχει ύψος 6,67 μέτρα, ενώ η βάση της ξεπερνάει τα 8 μέτρα, είναι φτιαγμένη όλη από ξύλο κι είναι πιστό αντίγραφο λύρας που έφερε στην νέα του πατρίδα το 1923 ο πρόσφυγας Χαράλαμπος Πασσαλίδης από το Παϊπούρτ της Τουρκίας.
Ήταν Κυριακή πρωί, 16 Νοεμβρίου 1916. Θα μπορούσε να ήταν μια συνηθισμένη Κυριακή, και όλοι μετά τη Θεία Λειτουργία –στην εκκλησία του Αρχιστράτηγου Μιχαήλ στην Τρίπολη του Πόντου–, να συναντούσαν συγγενείς και φίλους για το κυριακάτικο τραπέζι. Τα παιδιά θα έπαιζαν στις γειτονιές και γέλια θα ακούγονταν σε όλη την πόλη. Όμως όχι.
Η πρώτη Κυριακή, μετά το Πάσχα, ονομάζεται Κυριακή του Θωμά ή Καινή Κυριακή. Η Εκκλησία μας, μνημονεύει την εμφάνιση του Χριστού ενώπιον του απόστολου Θωμά, ο οποίος διατηρούσε αμφιβολίες για την Ανάσταση του Κυρίου. Αγγίζοντας, όμως, τις πληγές από τα καρφιά, πείστηκε για το Αναστάσιμο θαύμα και αναφώνησε «Ο Κύριος μου και Θεός μου»
Στις 18 Μαΐου 1922, η Ελληνική Βουλή που τότε αποκαλούνταν Εθνοσυνέλευσις, είχε μια διαφορετική συνεδρίαση. Κατόπιν επερώτησης βουλευτών, ο υπουργός Εξωτερικών Γεώργιος Μπαλτατζής, ο μετέπειτα εκτελεσθείς στου Γουδή, ήρθε ενώπιον του Σώματος για να διεκτραγωδήσει τις διώξεις και τα μαρτύρια των Ελλήνων του Πόντου και της Μικράς Ασίας από τους σφαγείς τους. Μια «ωχρά εικόνα της δημιουργηθείσης φρικιαστικής καταστάσεως», όπως είπε στην ομιλία του χαρακτηριστικά.
Στις πλαγιές του Βερμίου, εκεί όπου βρήκε «καταφύγιο» η Παναγία των Ποντίων, θα συναντηθούν για μία ακόμα φορά οι τρεις ιερές εικόνες του ποντιακού ελληνισμού. Η Παναγία Σουμελά, που φορά ήδη τα γιορτινά της περιμένοντας και φέτος πιστούς απ’ όλη την Ελλάδα, θα «συναντηθεί», όπως έγινε πέρσι για πρώτη φορά, με την Άγιο Ιωάννη του Βαζελώνος και τον Άγιο Γεώργιο του Περιστερεώτα – οι δύο εικόνες θα φτάσουν στη μονή της Ημαθίας την παραμονή του «Πάσχα του καλοκαιριού».
Ήταν 13 Ιουνίου του 1949 όταν οι Έλληνες του Πόντου πήραν για μια ακόμα φορά το δρόμο της αναγκαστικής προσφυγιάς. Αξιωματικοί και στρατιώτες των λεγόμενων «Εσωτερικών στρατευμάτων» της ΕΣΣΔ, που έλεγχαν το εσωτερικό της χώρας, ανέλαβαν τη φρούρηση των ανθρώπων που στέλνονταν στα βάθη της Ασίας. Οι Έλληνες που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους απροειδοποίητα πήραν μαζί τους στο μακρινό ταξίδι ό,τι μπορούσαν να κρατήσουν στα χέρια τους.
Ο επικείμενος επαναληπτικός γύρος των εκλογών (23 Ιουνίου) για την ανάδειξη νέου δημάρχου της Κωνσταντινούπολης δίνει την αφορμή στην ανταποκρίτρια της εφημερίδας Süddeutsche Zeitung στην Τουρκία να αναφερθεί στο όνομα της μητρόπολης, έτσι όπως λέγεται σήμερα και όπως την αποκαλεί ο Τούρκος πρόεδρος Ερντογάν στην προεκλογική εκστρατεία: «Ισταμπούλ».
Με αφορμή τη συζήτηση που έχει ανοίξει σχετικά με την καταγωγή Εκρέμ Ιμάμογλου (κάποιοι τον κατηγόρησαν ακόμα και ότι είναι «όργανο» της Ελλάδας), ο Αρμένιος βουλευτής του φιλοκουρδικού DHP Γκάρο Παϊλάν τα είπε έξω από τα δόντια μέσα στην τουρκική Εθνοσυνέλευση.
Οι Κρυπτοχριστιανοί του Πόντου μηχανεύονταν χίλιους τρόπους, για να μπορέσουν να θάψουν τους νεκρούς τους σύμφωνα με το τυπικό της χριστιανικής λατρείας.
Υπήρχαν πολλοί μοναχοί ντυμένοι δερβίσηδες, που ταξίδευαν από χωριό σε χωριό, για να εξυπηρετούν κρυφά τις θρησκευτικές ανάγκες των κρυπτοχριστιανών.
