Ο πάστορας Τζον Χάρβαρντ που άφησε κληρονομιά ένα κολέγιο

Πολύ λίγα είναι γνωστά για τον σύντομο βίο του κληρικού Τζον Χάρβαρντ, αν και η βαριά κληρονομιά του έμελλε να ζήσει στους αιώνες που θα έρχονταν όταν άφησε τα βιβλία του και ένα σεβαστότατο καταπίστευμα για την ίδρυση εκπαιδευτικού ιδρύματος στη Μασαχουσέτη.

Το νεοσύστατο ίδρυμα θα μετονομαζόταν προς τιμήν του σε Κολέγιο Χάρβαρντ και θα γινόταν ένα από τα λαμπρότερα πανεπιστήμια του κόσμου, ένα πρότυπο κέντρο ανώτατης εκπαίδευσης που δεν χρειάζεται πια καμία σύσταση!

Παρά το γεγονός ότι ο πάστορας ήταν στα σίγουρα ένας φτασμένος άνθρωπος, στη ζωή του δεν περιλαμβάνονται μεγάλα επιτεύγματα. Σε αυτό έπαιξε αναμφίβολα ρόλο το σύντομο του βίου του, καθώς πέθανε πριν συμπληρώσει το 31ο έτος της ηλικίας του, και κανείς δεν ξέρει τι θα είχε πετύχει ο ασίγαστος κληρικός αν δεν τον προλάβαινε η αρρώστια.

Γι’ αυτό και μνημονεύεται όχι για το τι πέτυχε στη ζωή, αλλά για το γενναιόδωρο κληροδότημα και το όραμά του συνάμα. Κι αν ο Χάρβαρντ φιγουράρει συχνά ως ιδρυτής του περίφημου πανεπιστημίου, αυτό μόνο ως υπερβολή μπορεί να λογιστεί, καθώς ήταν απλώς ένας βρετανός φιλάνθρωπος που θέλησε να συνδράμει στην πανεπιστημιακή εκπαίδευση της νέας του πατρίδας, συμβάλλοντας με την κληρονομιά του στη δημιουργία του Χάρβαρντ, ενός από τα πρώτα πανεπιστήμια του αγγλοκρατούμενου Νέου Κόσμου.

Όταν ο νεαρότατος ιερωμένος έφυγε από τον κόσμο το 1638, άφησε τη μισή του περιουσία και όλη τη βιβλιοθήκη του με τα κλασικά και θεολογικά συγγράμματα σε ένα κολέγιο στη Μασαχουσέτη, το οποίο είχε ιδρυθεί μόλις δύο χρόνια νωρίτερα (Οκτώβριος του 1636) για να παρέχει ανώτερη εκπαίδευση στους κληρικούς του Νέου Κόσμου.

Το Νιούτον Κόλετζ, όπως ονομαζόταν, μετονομάστηκε σε Κέιμπριτζ το 1638 για να αλλάξει για άλλη μια φορά το όνομά του το 1639, μετά τον θάνατο του ευεργέτη Τζον Χάρβαρντ και το απλόχερο κληροδότημά του. Την πρώτη χρονιά λειτουργίας του, παρακολουθούσαν μαθήματα μόλις 9 φοιτητές…

Πρώτα χρόνια

Παρά το γεγονός ότι το όνομα του Τζον Χάρβαρντ μόνο θρυλικό μπορεί να λογιστεί, ο θρύλος ρίχνει βαριά τη σκιά στη ζωή και το έργο του ανδρός, κι αυτό γιατί τα πάντα που τον αφορούν καλύπτονται από μυστήριο! Δεν υπάρχουν φωτογραφίες του (και στη μία που παραθέτουμε αμφισβητείται έντονα αν είναι αυτός), δεν υπάρχουν πιστοποιητικά γέννησης, χειροτονίας, ούτε καν πειστήρια για την άφιξή του στη Μασαχουσέτη!

Κι έτσι δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι σχεδόν για τίποτα: γιατί φοίτησε στο κολέγιο, γιατί χειροτονήθηκε ιερέας ή γιατί αποφάσισε να μετακομίσει στον αγγλοκρατούμενο Νέο Κόσμο…

Ούτε και ξέρουμε φυσικά γιατί κληροδότησε το μεγαλύτερο μέρος της περιουσίας του σε ένα μικρό κολέγιο που υποδέχτηκε τους πρώτους του σπουδαστές λίγες μόλις εβδομάδες πριν φύγει από τον κόσμο. Κι έτσι οι πληροφορίες που τον αφορούν είναι στην καλύτερη βάσιμα συμπεράσματα και κάποια μητρώα που σώζονται με τα χρονικά του.

Ξέρουμε ότι ο Τζον Χάρβαρντ γεννήθηκε πιθανότατα στα τέλη του 1607 (βαφτίστηκε στις 29 Νοεμβρίου) στο Σάρεϊ της Αγγλίας ως το τέταρτο από τα 9 παιδιά του τοπικού χασάπη και κατόπιν πανδοχέα Ρόμπερτ, ο οποίος πήγαινε μάλιστα στην ίδια εκκλησία με τον Ουίλιαμ Σέξπιρ (και κάποιοι ιστορικοί έχουν υποστηρίξει ότι ο διαπρεπής θεατράνθρωπος ήταν αυτός που γνώρισε το ζεύγος Χάρβαρντ!). Ο Ρόμπερτ ήταν ωστόσο σαφώς πιο σημαίνον μέλος της κοινότητας απ’ όσο ενδεχομένως φανερώνει το επάγγελμά του και κρατούσε μια σειρά από ρόλους στην τοπική κοινωνία, όπως σκευοφύλακας και διαχειριστής του ενοριακού προπαρασκευαστικού σχολείου, την ίδια στιγμή που ζούσε με αρκετή άνεση τη μεσοαστική του οικογένεια.

Παρά την έλλειψη μητρώων, είναι σχετικά ασφαλές να υποθέσουμε ότι ο μικρός φοίτησε στο εν λόγω σχολείο, που μάθαινε στα παιδιά τα απαραίτητα λατινικά για να φοιτήσουν κατόπιν στο κολέγιο. Ο Τζον πρέπει να γράφτηκε εκεί πιθανότατα το 1615, φέρεται πάντως να διέκοψε προσωρινά τις σπουδές του για να μάθει μια πρακτική τέχνη, κατά τα πρότυπα της εποχής.

Βρέθηκε λοιπόν στο Λονδίνο, ενδεχομένως για να μαθητεύσει δίπλα στον αδερφό του, που δούλευε σε εργαστήριο ενδυμάτων, αν και τα χειρότερα έμελλε να έρθουν: ο πατέρας του, η θετή αδερφή του και τρία ακόμα αδέρφια πέθαναν στην επιδημία πανούκλας που χτύπησε το Λονδίνο το καλοκαίρι του 1625. Όσοι απέμειναν, ζούσαν πια μια σαφώς πιο άνετη ζωή με τη σεβαστή πατρική περιουσία και η φαμίλια αυξήθηκε εκ νέου καθώς η μητέρα ξαναπαντρεύτηκε άλλες δύο φορές στα επόμενα δύο χρόνια, κάτι που είχε ως αποτέλεσμα την αύξηση του οικογενειακού εισοδήματος και της ακίνητης περιουσίας.

Φαίνεται λοιπόν ότι ο θάνατος έμοιαζε με χρυσή επένδυση για όσους έμεναν πίσω, καθώς το μερίδιο της κληρονομιάς αυξανόταν για κάθε παιδί με τις τόσες πολλές και τραγικές απώλειες. Με τα χρήματα που είχε πια στην κατοχή του, ο Τζον γράφτηκε στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ τον Δεκέμβριο του 1627 και αποπλήρωσε μάλιστα μόνος του όλα τα δίδακτρα. Ήθελε να γίνει θεολόγος για να εμπλακεί δυναμικά στη μεταρρύθμιση της Αγγλικανικής Εκκλησίας, καθώς όλη η φαμίλια ήταν οπαδοί του Πουριτανισμού.

Δέκα χρόνια αργότερα, όλη η σεβαστή πατρική περιουσία είχε περιέλθει στα χέρια του Τζον, καθώς τόσο η μητέρα του όσο και τα άλλα του αδέρφια δεν ήταν πια στη ζωή. Εν τω μεταξύ, τον Απρίλιο του 1636 ο Τζον παντρεύτηκε την αδελφή ενός συμφοιτητή του, την Ann Sadler, και πρέπει μέχρι τότε να είχε ήδη χειροτονηθεί, παρά το γεγονός ότι δεν σώζονται τα αντίστοιχα αρχεία. Στα συμβόλαια πάντως και τα έγγραφα της κληρονομιάς από τη μητέρα του και τους πατριούς του αναφέρεται ως ιερωμένος…

Ο Νέος Κόσμος

Στα τέλη της δεκαετίας του 1630, ένας συγκεκριμένος τύπος άντρα πανεπιστημιακής εκπαίδευσης έβρισκε ολοένα και πιο θελκτική τη Νέα Αγγλία: οι Πουριτανοί, απόφοιτοι όλοι τους του Κέιμπριτζ, έβαλαν σκοπό να μεταφέρουν την εκκλησιαστική μεταρρύθμιση στους βρετανούς αποίκους του Νέου Κόσμου: περισσότεροι από το 1/4 των πτυχιούχων που κατέφτασαν στη Νέα Αγγλία πριν το 1646 ήταν πουριτανοί απόφοιτοι του εν λόγω πανεπιστημίου!

Κι έτσι ο Τζον, πιθανότατα έπειτα από πρόσκληση και φιλικές πιέσεις από τους παλιούς του συμφοιτητές, φέρνει τη σύζυγό του (δεν απέκτησαν παιδιά) στις βρετανικές κτήσεις της Αμερικής και δη στη Μασαχουσέτη. Πριν εγκαταλείψει μάλιστα τη Βρετανία, πούλησε τέσσερα από τα σπίτια που κατείχε για να αγοράσει έναν μεγάλο αριθμό βιβλίων για το οριστικό του ταξίδι στην Αμερική. Αν και η μοίρα θα είχε τις δικές της βουλές: ο Τζον Χάρβαρντ έφτασε στον Νέο Κόσμο το καλοκαίρι του 1637 και λίγο περισσότερο από έναν χρόνο αργότερα, στις 14 Σεπτεμβρίου 1638, θα έφευγε από τον κόσμο χτυπημένος από φυματίωση.

Στο σύντομο αυτό διάστημα κατάφερε βέβαια να γίνει αξιοσέβαστο μέλος της τοπικής κοινότητας του Charlestown, όπου θήτευσε ως εκκλησιαστικός δάσκαλος αλλά και ένας από τους δύο κληρικούς της πόλης. Παθιασμένος κήρυκας, η υγεία του έφθινε διαρκώς από την πρώτη λες στιγμή που αποβιβάστηκε στην Αμερική.

Ήταν μάλιστα από τους φωτισμένους ανθρώπους που διείδαν έγκαιρα την ανάγκη για ανώτερη εκπαίδευση στον Νέο Κόσμο, κατά τα βρετανικά πανεπιστημιακά πρότυπα, και βάλθηκε να ιδρύσει ένα μικρό κολέγιο για την εκπαίδευση των πουριτανών κυρίως ιερωμένων της περιοχής. Ο ίδιος διέθετε εξάλλου επιβλητική για την εποχή βιβλιοθήκη με περισσότερους από 400 τόμους κλασικών έργων και θεολογικών συγγραμμάτων, την ίδια ώρα που και η προσωπική του περιουσία δεν μπορούσε να περάσει στα «ψιλά»: ήταν ένας από τους πλουσιότερους πολίτες της κωμόπολης, με την περιουσία του να του εξασφαλίζει προνόμια, κυβερνητικές θέσεις αλλά και 120 στρέμματα γης.

Η φυματίωση σκότωνε αργά και μέχρι τη στιγμή που έκλεισε τα μάτια του, ο Τζον ήξερε ακριβώς τι ήθελε να κάνει με την πατρική κληρονομιά που είχε πλέον ολότελα στα χέρια του. Ήθελε να εξασφαλίσει φυσικά τη σύζυγό του, στην οποία άφησε τη μισή του περιουσία, και τις υπόλοιπες 800 στερλίνες (ποσό διπλάσιο από το κονδύλι που είχε χορηγήσει η αποικιοκρατική διοίκηση της περιοχής για την ίδρυση του Νιούτον Κόλετζ το 1636!) αλλά και την πλήρη του βιβλιοθήκη τα άφηνε στο νεοσύστατο εκπαιδευτικό κέντρο του (αμερικανικού) Κέιμπριτζ.

Η παχυλή δωρεά ήταν αρκετή για να εξασφαλίσει το γεγονός ότι το όνομά του δεν θα ξεχνιόταν ποτέ: ο Τζον ήταν ο μεγάλος ευεργέτης του Χάρβαντ Κόλετζ (πλέον), ο μεγαλύτερος μάλιστα μέχρι και σήμερα (αναλογικά πάντα), βάζοντας το πρώτο λιθαράκι για να γίνει το μικρό κολέγιο το Νο 1 πανεπιστήμιο του κόσμου στους αιώνες που θα έρχονταν (και ένα από τα πρώτα που ιδρύθηκαν στην Αμερική)…

Με το κληροδότημα του πάστορα, η διοίκηση του κολεγίου έχτισε το πρώτο βασικό οίκημα που θα γινόταν αργότερα το Χάρβαρντ Κόλετζ. Όσο για την πλούσια βιβλιοθήκη του ιερωμένου, το μεγαλύτερο μέρος της απανθρακώθηκε σε φωτιά του 1764, αν και η κληρονομιά του είχε περισωθεί μέχρι τότε για τα καλά.

Το 1828, ο περίφημος σύλλογος αποφοίτων του πανεπιστήμιου δώρισε το γρανιτένιο άγαλμα στη μνήμη του πάστορα…