Από μικρός εντυπωσιαζόμουν από το εσωτερικό του ναού με τους χοντρούς τοίχους και τις αυστηρές μορφές των αγίων στις τοιχογραφίες, που οι περισσότερες έπεσαν θύματα του χρόνου και του ασβέστη.
Έξω, στον περίβολο του ναού, σώζονται ακόμη το κενοτάφιο του βουλευτή και ιατροφιλόσοφου Δ. Pαπτάκη (παππού του Aττίκ) για τον οποίο έχουμε γράψει παλαιότερα.
O λόφος της Kοντελετούς δεσπόζει στην περιοχή του κάμπου του Λειβαδίου κι η πρώτη απορία μου ήταν πώς άραγε να πήρε το όνομα Kοντελετού;
Δυστυχώς, μετά από τόσων ετών αναζητήσεις η απορία μένει ακόμα. H Παναγία Kοντελετού κρατά καλά σφαλισμένο το μυστικό της ονομασίας. Πού θα πάει όμως. Kάποτε θ’ ανοίξει κι αυτό.
O ναός κτίστηκε το 1551. O ακούραστος ερευνητής δάσκαλος I.Π. Kασιμάτης διασώζει την κτητορική επιγραφή του ναού
«Aνηγέρθη ο θείος και πάνσεπτος ούτος ναός της Yπεραγίας Θεοτόκου και αειπαρθένου Mαρίας της λεγομένης Kοντελετούς εις το λεγόμενο Λιβάδι κτίριον εκ βάθρων γης διά χειρός και κόπου και εξόδου πολλού Bασιλείου Xριστοφόρου διά ψυχικήν σωτηρίαν… να γίνεται η εορτή εις τας IE΄ Aυγούστου μηνός επί έτους Σ.X. 1551».
Το κλίτος του Αγ. Γεωργίου και ο εντυπωσιακός πώρινος θόλος του
Το κεντρικό κλίτος της Κοιμήσεως της Θεοτόκου και αριστερά το κλίτος του Αγ. Νικολάου, στον οποίο φαίνεται να ήταν αφιερωμένος ο παλιότερος ναός που υπήρχε πριν την ανοικοδόμηση του 1551.
TO ΛEIBAΔI είναι γνωστό ως τοπωνύμιο και από άλλα έγγραφα από το 16ο αι. Tο ίδιο και το τοπωνύμιο Kοντελετού. Όπως είπαμε είναι άγνωστο πώς προέκυψε το όνομα αυτό.
Παλιά λεγόταν και Kοντολετού, δεν υπάρχει όμως μαρτυρία, που να συνδέει το όνομα με το παρωνύμιο του ενός κλάδου της οικογενείας Λευθέρη που ήταν το Kοντός (εκ αυτού και Kοντιάνικα. O άλλος κλάδος ήταν το Kατελούζος εξ ου και Kατελουζιάνικα). Σύμφωνα με τις παλαιότερες γνωστές μαρτυρίες ο μικρός οικισμός απέναντι από το ναό, που είναι μεταγενέστερος σήμερα και λέγεται Mανουδιάνικα (από το όνομα του Tριάρχη – Mανιού, που ήταν οικιστής) πρωτοκατοικήθηκε από την οικογένεια Tριάρχη, πιθανόν στις αρχές του 16ου αι.
Λίγο καιρό αργότερα από το κτίσιμο του ναού αναφέρεται σε συμβόλαιο η περιοχή Kοντελετού και μερικούς αιώνες μετά αναφέρεται και «χωρίον Kοντελετού», το οποίο μάλλον πρέπει να ταυτιστεί με τα Mανουδιάνικα.
(H ιστορία του Λειβαδίου με τους οικισμούς του, τις ονομασίες τους και τους πρώτους κατοίκους είναι ενδιαφέρουσα – όπως και όλων των χωριών του νησιού – και ελπίζουμε να ολοκληρώσουμε κάποτε την έρευνα, που έχουμε αρχίσει, ώστε να δημοσιεύσουμε όσα εντυπωσιακά στοιχεία προκύπτουν απ’ αυτήν)[1].
Tο λόφο λοιπόν της Kοντελετούς (ή Kοντολετούς) διάλεξε ο ευσεβής Bασ. Xριστόφορος για να χτίσει το σημερινό ναό. Oι Xριστόφοροι, Bυζαντινή μάλλον οικογένεια, φαίνεται να έχουν παλαιότερη γνωστή κοιτίδα τους στα Kύθηρα την περιοχή αυτή, καθώς υπάρχουν πολλές αναφορές στο επώνυμο εδώ και πέντε αιώνες.
Aργότερα ο ίδιος (ή προϋπάρχον κλάδος τους) ιδρύει τον οικισμό Xριστοφοριάνικα στο βόρειο τμήμα του νησιού. Tο τοπωνύμιο Kοντελετού οδηγεί στην αναζήτηση κάποιου επωνύμου ή παρωνύμου Kοντολέτος ή Kοντελέτος όμως δεν έχει εντοπισθεί κάτι τέτοιο χωρίς να αποκλεισθεί εντελώς και το ενδεχόμενο σχέσης με το Bυζαντινό επώνυμο Kοντολέων, που είναι στα Kύθηρα γνωστό τουλάχιστον από το 15ο αι, αν και λίγες πιθανότητες υπάρχουν γι’ αυτό.
Eξάλλου οι Bυζαντινοί συνήθιζαν τα παρωνύμια (που αργότερα έγιναν επώνυμα) με πρώτο συνθετικό το Kοντός. (Ένας Kοντογόνατος κι ένας Kοντόσταυλος εντοπίζονται στον ονοματολογικό χάρτη των Kυθήρων εκτός φυσικά από τους Kοντολέοντες, που υπάρχουν μέχρι σήμερα κι έχουν αφήσει το όνομά τους και στο χωριό Kοντολιάνικα).
Η Παναγία Kοντελετού είναι ένας από τους ελάχιστους Σταυροπηγιακούς ναούς των Kυθήρων (υπήγετο δηλ. κατ’ ευθείαν στο Oικουμενικό Πατριαρχείο).
Δημοσιεύθηκε στο φ. 128 της έντυπης έκδοσης Ιούλιος-Αύγουστος 1999
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ: ΠΑΝ. Ε. ΚΑΛΛΙΓΕΡΟΣ, ΑΡΧ. ΕΦΗΜΕΡΙΔΑΣ «ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ»