Η Μεσόγειος αποτέλεσε και αποτελεί, μέχρι και σήμερα, σταυροδρόμι λαών, σταυροδρόμι πολιτισμών. Αποτελεί σημείο συνάντησης του δυτικού και του ανατολικού κόσμου. Για τέσσερις χιλιάδες, περίπου, χρόνια, η Μεσόγειος αποτέλεσε το επίκεντρο της παγκόσμιας ιστορίας και του ανθρώπινου πολιτισμού. Οι περισσότεροι μεγάλοι πολιτισμοί της αρχαιότητας αναπτύχθηκαν στα παράλια της Μεσογείου. Οι χαμένοι πολιτισμοί της Μεσογείου στην αρχαιότητα, οι πνευματικές και πολιτιστικές διαδρομές τους, η συνεργασία των λαών τους έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση του σημερινού ευρωπαϊκού πολιτισμού.
O Fernand Braudel, ιστορικός και μελετητής, καθώς και πολλοί άλλοι ιστορικοί, είδε τη Μεσόγειο ως ένα χώρο ενιαίο, μια σύνθετη ολότητα, που με την πολυμορφία της, τη «μεγαλειώδη και πολυτάραχη ζωή της» και τον «εξαιρετικά μεγάλο ανθρώπινο πλούτο της» υπήρξε ιστορικός χώρος ζύμωσης πολιτισμών. Οι χαμένοι πολιτισμοί της Μεσογείου αποτελούν μέρος του παγκόσμιου πολιτισμού.
Η Μεσόγειος θάλασσα υπήρξε σημαντικό εμπορικό, ταξιδιωτικό και πολιτιστικό πέρασμα, ήδη από την αρχαιότητα, καθώς στην ευρύτερη περιοχή της αναπτύχθηκαν πολλοί σημαντικοί πολιτισμοί. Οι διάφοροι, αυτοί, λαοί και πολιτισμοί τοποθετούνται σε τρεις ηπείρους, στη Δυτική Ασία, στη Βόρεια Αφρική και στην Νότια Ευρώπη.
Μινωικός και Μυκηναϊκός Πολιτισμός
Ο πρώτος μεγάλος πολιτισμός της Μεσογείου ήταν η Μινωική Κρήτη. Αρκετοί αρχαιολόγοι και ιστορικοί θεωρούν ότι η ανάπτυξη του Μινωικού πολιτισμού οφείλεται στις επιρροές της Μέσης Ανατολής. Λαός ναυτικός, οι Μινωίτες έγιναν οι απόλυτοι κυρίαρχοι των θαλασσών και του εμπορίου. Οι ανοχύρωτες πόλεις τους, δείχνουν ότι δεν απειλούνταν από εχθρούς, ενώ η τέχνη τους καθρεφτίζει μια κοινωνία που απολάμβανε την αρμονία της φύσης. Συχνά απεικόνιζε σκηνές ειρηνικές, με μόνο λίγα στοιχεία του πολέμου κατά την διάρκεια της χρυσής τους εποχής. Οι Μινωίτες ήταν, ακόμη, προηγμένοι μηχανικοί καθώς χρησιμοποίησαν υπόγεια πήλινους σωλήνες για την παροχή νερού και την αποχέτευση.
Ο Μυκηναϊκός πολιτισμός αποτελεί ένα συλλογικό όρο για τους λαούς της Ελλάδας που συμμερίζονταν κοινά πολιτιστικά χαρακτηριστικά κατά την διάρκεια της Ύστερης Εποχής του Χαλκού. Το όνομα προέρχεται από την μεγαλύτερη ελληνική πόλη αυτής της περιόδου, τις Μυκήνες. Οι Μυκηναίοι θεωρούνταν ένας στιβαρός λαός, μια στρατιωτική κοινωνία με εντυπωσιακά τείχη που έκαναν τους άλλους να τους σέβονται και να τους υπολογίζουν. Οι Μυκηναίοι και ιδιαίτερα η τέχνη τους επηρεάστηκαν σημαντικά από τον πολιτισμό των Μινωιτών. Οι δύο χαμένοι πολιτισμοί της Μεσογείου πορεύτηκαν παράλληλα για αιώνες, μέχρι οι Μινωίτες αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν απέναντι στη στρατιωτική δύναμη των Μυκηναίων.
Ελληνικές πόλεις – κράτη και Φοίνικες
Από τους πιο αξιοσημείωτους πολιτισμούς της Μεσογείου κατά την κλασική αρχαιότητα ήταν οι ελληνικές πόλεις-κράτη και οι Φοίνικες. Οι Έλληνες επεκτείνονται εκείνη την εποχή σε ολόκληρη τη Μαύρη θάλασσα και νότια μέσω της Ερυθράς θάλασσας. Οι Φοίνικες εκτείνονταν μέσω της δυτικής Μεσογείου φτάνοντας στην Βόρεια Αφρική και την Ιβηρική Χερσόνησο.
Οι Φοίνικες υπήρξαν εξαιρετικοί έμποροι και θαλασσοπόροι με αποτέλεσμα να εξαπλωθούν σε ολόκληρη τη Μεσόγειο, αλλά και πέρα από αυτή, ιδρύοντας αποικίες και φέρνοντας σε επαφή τους πολιτισμούς της. Σε αυτούς ανάγεται, ακόμη και η πλειονότητα των σημερινών αλφαβήτων, αφού, μέσω του ελληνικού και δευτερευόντως του αραμαϊκού, το αλφάβητο τους αποτέλεσε τον θεμέλιο λίθο των σημερινών αλφαβήτων.
Με τον θεσμό της πόλης-κράτους και τις νέες πολιτικές και κοινωνικές δομές των ελληνικών πόλεων δημιουργήθηκε ένα χάσμα ανάμεσα στις ελληνικές κοινωνίες και σε αυτές τις Μέσης Ανατολής. Στις ελληνικές πόλεις-κράτη διαμορφώνεται η συνείδηση του πολίτη και παράλληλα αναπτύσσεται η φιλοσοφική σκέψη. Έτσι, ο συναγωνισμός και η συνεργασία με τους λαούς της Ανατολής μετασχηματίζεται σε ανταγωνισμό για τον έλεγχο της Μεσογείου.
Ρωμαϊκός και Αιγυπτιακός Πολιτισμός
Ο Ρωμαϊκός πολιτισμός δημιούργησε μια σπουδαία αυτοκρατορία. Επηρεάστηκε σημαντικά από τον ελληνικό πολιτισμό, κυρίως από τον Χρυσό Αιώνα, όπου και πραγματοποιήθηκαν τα μεγαλύτερα πολιτισμικά επιτεύγματα της Αρχαίας Ελλάδας. Πάντα μνημόνευαν και εκτιμούσαν τους Έλληνες, από τους οποίους απέκτησαν την γνώση και την έμπνευση. Μέσω αυτών τελειοποίησαν τις δημιουργίες τους στους τομείς των τεχνών, της αρχιτεκτονικής, της λογοτεχνίας και της φιλοσοφίας. Στα μέσα στου 2ου αιώνα π.Χ. οι Ρωμαίοι γνώρισαν από κοντά τον ελληνικό πολιτισμό, όπου και τον κατέκτησαν. Από την ανάμειξη των δύο αυτών πολιτισμών, προήλθε ο ελληνορωμαϊκός πολιτισμός.
Ο Αιγυπτιακός πολιτισμός αναπτύχθηκε στη βορειανατολική περιοχή της Αφρικής, παράκτια της νοτιοανατολικής Μεσογείου. Η επιτυχία οφείλεται στην ικανότητα των Αιγυπτίων να προσαρμόζονται και να εκμεταλλεύονται το ιδιαίτερο και αφιλόξενο περιβάλλον της Κοιλάδας του Νείλου. Η σωστή διαχείριση σε συνδυασμό με την εύφορη κοιλάδα με αφθονία προϊόντων οδήγησε στην κοινωνική ανάπτυξη και σε έναν εξελιγμένο πολιτισμό.