Εδώ και αρκετά χρόνια, ασχολούμενος με τον ποντιακό πολιτισμό, αυτοδιδάχτηκα κάποια πράγματα από την ιστορία την οποία έχουν μετατρέψει σε σταυρόλεξο.
Του Vahit Tursun
Η ιστορία πάντα διαμορφωνόταν από εξουσίες αλλά, ειδικά στην εποχή του έθνους-κράτους που ζούμε, το έχουν παρακάνει. Για να καταλάβει κανείς την ιστορία, πρέπει να ξέρει μερικές γλώσσες, για να μπορεί να διαβάζει διάφορες ιστορικές πηγές και πρέπει να είναι και λίγο μάντης, ώστε να μπορεί να συγκρίνει και να βγάζει τα δικά του συμπεράσματα.
Ξεκινώντας από τα αρχαία χρόνια, θα προσπαθήσω να σας περιγράψω συνοπτικά και σε γενικές γραμμές την ιστορία της περιοχής μας, τουλάχιστον έτσι όπως τήν έχω καταλάβει εγώ, ώστε να σταθεί δυνατόν να κατανοηθεί και η δική μας ιστορία, των Ελληνοφώνων του Πόντου.
Η αφομοίωση και η εξαφάνιση των λαών
Απ’ ότι ξέρουμε από τα κλασικά βιβλία, ακόμη και στα αρχαία χρόνια, όλοι οι λαοί αυτοονομαζόντουσαν ανάλογα με την περιοχή που ζούσαν, τίς διαφορετικές ιδιότητες, τον πολιτισμό και την γλωσσά που είχαν.[1] Στο πέρασμα του χρόνου, πολλοί από αυτούς δεν μπόρεσαν να διατηρήσουν την ταυτότητα και τον πολιτισμό τους. Είτε διαλύθηκε ο κεντρικός κόμβος του πολιτισμού τους από αντίξοες φυσικές συνθήκες, είτε παρέμειναν αρκετά κάτω από την επιρροή άλλων δυνατότερων πολιτισμών, είτε κατακτήθηκαν και αφομοιώθηκαν βίαια και έτσι σιγά σιγά εξαφανίστηκαν. Παραδείγματα από την Ανατολή είναι οι Χετταίοι, οι Χιτίτες, οι Ασσύριοι, κλπ. και από τον Πόντο οι Τζάνοι, οι Μοσυνοίκοι, κλπ. [2]
Η αφομοίωση και η εξαφάνιση των μικρών ή των αδύνατων λαών, πραγματοποιούνταν πιο αργά, στις εποχές που δεν υπήρχε το έθνος-κράτος. Στα βασίλεια και στις πολυεθνικές αυτοκρατορίες, πολλές φορές οι μικροί λαοί ή οι μικρές κοινότητες διαφόρων εθνοτήτων, είχαν εν μέρει εξουσία και ανεξαρτησία. Έτσι μπορούσαν να διατηρούν τον πολιτισμό τους, τίς ιδιότητές τους και να αυτοονομάζονται για εκατοντάδες, ακόμη και χιλιάδες χρόνια.
Λίγα λόγια για τον Ελληνικό λαό και για τον Ελληνισμό
O Ελληνικός λαός είχε δημιουργήσει έναν τεράστιο και δυναμικό πολιτισμό που φώτισε, ειδικά τον δυτικό κόσμο. Όμως ποτέ δεν ήταν ενωμένος και το κάθε κομμάτι αυτού του λαού, είχε την δική του εξουσία. Ο Ελληνικός πολιτισμός, παρόλο που ο κεντρικός κορμός του βρισκότανε στον Ελλαδικό χώρο, ιδιαίτερα αναπτύχθηκε στα παράλια της Μικράς Ασίας και γενικότερα στην Ανατολή. Όσοι κατείχαν αυτόν τον πολιτισμό και όσοι μιλούσαν Ελληνικά, σε όποιο μέρος του πλανήτη και αν ζούσαν, ονομάστηκαν «Έλληνες» από τους αρχαίους συγγραφείς. Ένα κομμάτι αυτου του λαού ήταν και οι Πόντιοι. Γι’ αυτό και ονομάστηκαν Έλληνες και οι πόλεις τους Ελληνικές. [3]
Ο Ελληνικός λαός, παρόλο που δεχόταν κατά καιρούς διάφορες επιθέσεις από άλλους λαούς, μπόρεσε να σταθεί όρθιος και συνέχισε την ανάπτυξη του πολιτισμού του, μέχρι το μεγάλο πλήγμα της κατάκτησης από τους Ρωμαίους (146 πχ) οπότε και υποδουλώθηκε.[4] Η Ελληνική πολιτιστική περιουσία, δέχεται τον βανδαλισμό και τη λεηλασία. Ολόκληρα καράβια γεμάτα με χρυσά και καλλιτεχνήματα, μεταφέρονται στη Ρώμη.[5] Οι Ρωμαίοι, σταδιακά κατακτούν όλες τις επαρχίες των Ελλήνων και οι Έλληνες χάνουν την ελευθερία τους ολοκληρωτικά. Η προσπάθεια του Μιθριδάτη για την απελευθέρωση των Ελλήνων από τους Ρωμαίους το (88 πχ), αποτυγχάνει. [6]
Τελικά οι Έλληνες συνεχίζουν την ύπαρξη και τον πολιτισμό τους, κάτω από την Ρωμαϊκή αυτοκρατορία που περιελάμβανε όλο τον Ελληνικό χώρο. Όμως, με τον καιρό, έχασαν το όνομά τους και ονομάσθηκαν «Ρωμαίοι». Το πρόβλημα της εξαφάνισης του ονόματος, και η εξασθένηση του Ελληνικού πνεύματος δεν μένει εδώ. Στην Ρωμαϊκή εποχή, αρχίζει να ανθίζει και να εξαπλώνεται ο Χριστιανισμός του οποίου οι ρίζες του είναι Εβραϊκές.[7] Η θρησκεία αυτή, στην αρχή υπέστη την καταπίεση και την δίωξη των Ρωμαίων. Γι’ αυτό και εύκολα μπόρεσε να εξαπλωθεί μέσα στους δυστυχισμένους πολίτες των Ρωμαίων , Ελλήνων και μη. Τελικά ο χριστιανισμός καταφέρνει να εξαπλωθεί τόσο, ώστε να αναγνωρισθεί ως επίσημη θρησκεία της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, στην εποχή του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου (312 μχ).
Στο σημείο αυτό θα έχουμε την πρώτη μεγάλη πολιτισμική αλλαγή στο γεωγραφικό χώρο. Οι παλιές ελληνικές φιλοσοφικές σχολές θα αντικατασταθούν πλήρως από τη νέα αποκαλυπτική μονοθεϊστική θρησκεία. Ο όρος «Έλληνας» που θα καταλήξει να σημαίνει τον «ειδωλολάτρη» θα αντικατασταθεί από την πολιτειακή ιδιότητα του «Ρωμαίου».
Η ελληνόφωνη ορθοδοξία θα αποτελέσει πλέον τη νέα ιδεολογική βάση για τη «ρωμιοσύνη». [8]
Τελικά, επειδή η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, δεχόταν πολυάριθμες επιθέσεις από διάφορους λαούς, στο τέλος αναγκάστηκε και χωρίστηκε στα δύο (395 μχ). Το δυτικό μέρος διαλύθηκε από Γερμανούς, ενώ το ανατολικό μέρος που αργότερα ονομάστηκε Βυζάντιο, μπόρεσε να αντέξει στις επιθέσεις και συνέχισε να ζή.
Ύστερα από πολλές συχνές και αλλεπάλληλες επιθέσεις τον Αράβων, των Νορμανδών ,των Τουρκικών ομάδων, κλπ, το Βυζάντιο αρχίζει να εξασθενεί. Για να σταθεί όρθιο, αυξάνει τους φόρους και ο κόσμος αρχίζει να πτωχεύει και έπειτα να δυστυχεί.[9] Από την άλλη, το Ισλάμ που είχε εμφανιστεί το 622 μχ, με τις επιθέσεις των Αράβων και των Τουρκικών ομάδων, άρχισε σιγά σιγά να εξαπλώνεται στην Ανατολή. Τελικά, το 1071 εισβάλουν 350 με 400 χιλιάδες Τούρκοι στην Ανατολία, (Μικρά Ασία), με αποτέλεσμα την ίδρυση του κράτους των Σελτζούκων το 1077μχ, το όποιο αποτελούνταν από ένα μείγμα διαφόρων λαών (Τούρκοι, Έλληνες, εξισλαμισμένοι χριστιανοί, Άραβες, Πέρσες, κλπ). Γι’ αυτό και το κράτος αυτό, ονομάστηκε από τους Άραβες : «Σελτζούκετ-Ρούμ», από τούς Πέρσες: «Σελτζούκιαν Ρούμ», και στα Τουρκικά: «Rum Selçuklu devleti », δηλαδή, « Ρωμαίικο κράτος των Σελτζούκων».
Ύστερα από την ίδρυση του Σελτζούκικου κράτους, πιο δυτικά εμφανίζονται οι Οθωμανοί οι όποιοι διέλυσαν το κράτος αυτό και αργότερα άρχισαν να προχωρούν προς τα δυτικά της Μικράς Ασίας. Οι Οθωμανοί πραγματοποιούσαν συνεχείς επιθέσεις κατά του Βυζάντιου και ο κόσμος από φτώχια και αγανάκτηση, από τις ατελείωτες αλλεπάλληλες επιθέσεις των Οθωμανών, αντί να παρατήσει την περιουσία, το χωράφι και το σπίτι του και να πάρει τους δρόμους, προτίμησε να εξισλαμισθεί σε μεγάλο βαθμό και να ενωθεί στρατιωτικά με τους Οθωμανούς. Έτσι οι Οθωμανοί αποκτούν τεράστια δύναμη και στο τέλος καταφέρνουν να κατακτήσουν το κέντρο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, την Κωνσταντινούπολη(1453 μχ).[10]
Οι πόντιοι και πάλι υπό κατοχή
Ύστερα από την πτώση της Πόλης, οι Οθωμανοί στρέφονται πρός την Τραπεζούντα στην οποία είχε ιδρυθεί αυτοκρατορία από τους Κομνηνούς, μετά από την άλωση της Πόλης από τους σταυροφόρους. Τελικά το 1461 μχ, οι Οθωμανοί εισβάλουν στην Τραπεζούντα και αυτή η «Ελληνική πόλη» όπως την ονόμασε ο Ξενοφώντας, πέφτει στα χέρια των κατακτητών. Οι Πόντιοι, χάνουνε πια για πάντα την εξουσία του τόπου τους. Μετά από αυτό το γεγονός, οι Πόντιοι έπρεπε να υπακούσουν τον κατακτητή και να υποταχθούν στους νόμους του. [11]
Ποιοί ήταν οι Οθωμανοί
Οι Οθωμανοί δεν ήταν Τούρκοι στην καταγωγή όπως φαντάζονται κάποιοι. Η Οθωμανική Αυτοκρατορία αποτελούνταν από Μουσουλμάνους και εξισλαμισμένους των διαφόρων λαών της Ανατολής που προηγουμένως ήταν λαοί και υπήκοοι του Βυζάντιου. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι, η Οθωμανική Αυτοκρατορία ήταν μια συνέχεια του Βυζάντιου, με όλο της το σύστημα και με μόνη πραγματική διαφορά την επίσημη θρησκεία ,το Ισλάμ. Με λίγα λόγια, όπως είχε εξαπλωθεί ο χριστιανισμός στην Ανατολή και κυριάρχησε επί εκατοντάδες χρόνια, έτσι κυριάρχησε και το Ισλάμ. Ο πληθυσμός παρέμεινε ο ίδιος , με μόνη διαφορά, την προσθήκη αρκετών Τούρκων που είχαν έρθει κατά καιρούς και κατά ομάδες.
Στην εποχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, όλοι οι λαοί που ζούσαν κάτω από την εξουσία των Οθωμανών, θεωρούνταν Οθωμανοί . Η διάκριση μεταξύ τους ήταν θρησκευτική και όχι εθνική.
Ο εξισλαμισμός
Η πιο γνωστή μορφή εξισλαμισμού πού αποφασίστηκε και υλοποιήθηκε από την κεντρική Οθωμανική πολιτική εξουσία ήταν το παιδομάζωμα.[12]
Γενικά όμως, ο εξισλαμισμός, δεν ήταν η κυρίαρχη πολιτική της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Διότι η Οθωμανική Αυτοκρατορία στεκόταν όρθια, οικονομικά, με τους φόρους των Χριστιανών. Γι’ αυτό, ο κάθε εξισλαμισμός , ενός χριστιανού, μιας ομάδας, ενός χωριού ή μιας περιοχής, συνιστούσε μείωση εισοδήματος για τον κρατικό μηχανισμό.
Παρόλα αυτά, λόγω των διακρίσεων και της καταπίεσης από το θεοκρατικό μουσουλμανικό Οθωμανικό καθεστώς, από φόβο, πολλοί χριστιανοί προσχωρούσαν στο Ισλάμ. Και ήταν αδύνατον να αποτολμήσουν επιστροφή στην παλιά τους θρησκεία, διότι η τιμωρία ήταν ο θάνατος.[13] Εκτός αυτού, το κράτος έκλεινε τα μάτια στους εξισλαμισμούς που πραγματοποιούνταν από διάφορους τσέτες (συμμορίες ενόπλων ατάκτων) και ιεραποστολικές ομάδες.
Ο εξισλαμισμός, πραγματοποιήθηκε σε όλη την αυτοκρατορία η οποία είχε επεκταθεί και στις Βαλκανικές χώρες. Γι’ αυτό και σήμερα συναντάμε Μουσουλμάνους Σλάβους, Αλβανούς, Βόσνιοους, Βούλγαρους, κλπ.
Οι Μουσουλμάνοι Έλληνες
Ο εξισλαμισμός παρόλο που έφερνε μαζί και την αλλοίωση του τοπικού πολιτισμού και ειδικά της γλώσσας, σε κάποιες περιοχές που ο κρατικός μηχανισμός δεν είχε εύκολη πρόσβαση, ειδικά στις ορεινές, δύσβατες και απομονωμένες, ο πολιτισμός παρέμενε ο ίδιος εκτός από την θρησκεία. Δηλαδή ο κόσμος συνέχιζε την δική του παράδοση, τα ήθη κι έθιμα, τη γλώσσα, κλπ. Για παράδειγμα, ανάμεσα στους Βαλκανικούς λαούς, υπάρχουν Μουσουλμάνοι οι οποίοι έχουν διαφορετικό πολιτισμό, μιλάνε τη γλώσσα τους και έχουν διαφορετική εθνική συνείδηση από τους υπόλοιπους Μουσουλμάνους όπως τους Άραβες, Τούρκους, Πακιστανούς, κλπ. Ένα παράδειγμα είναι οι Αλβανοί οι οποίοι παρόλο που είναι οι μισοί χριστιανοί και οι μισοί Μουσουλμάνοι, και οι δυο πλευρές έχουν Αλβανική συνείδηση και αισθάνονται Αλβανοί. Έτσι όπως οι Μουσουλμάνοι της Αλβανίας ονομάζουνται Αλβανοί, το ίδιο μπορεί και να ονομαστούν οι Ελληνόφωνοι Μουσουλμάνοι που είχαν εξισλαμιστεί οι προγονοί τους. Δηλαδή σήμερα μπορούμε να ονομάζουμε τους Ελληνόφωνους Μουσουλμάνους, ως «Μουσουλμάνους Έλληνες» ή απλά Έλληνες. Σήμερα όμως, επειδή πολλοί είναι αυτοί που δεν μπορούν να παραδεχτούν το γεγονός, προσπαθούν να τους ονομάζουν ως «Εξισλαμισμένους Έλληνες» αλλά, αυτός ο όρος είναι λάθος. Διότι εξισλαμισμένοι ήταν οι προγονοί τους και όχι αυτοί. Αν αυτός ο κόσμος είναι εξισλαμισμένος, τότε και οι σημερνοί Έλληνες πρέπει να είναι εκχριστιανισμένοι. Όσοι θέλουν ας μην δέχουνται το γεγονός, αυτοί οι άνθρωποι είναι Έλληνες, εφόσον το αισθάνονται.
Πότε και πώς εξισλαμίστηκαν
Ο εξισλαμισμός στον Πόντο, δεν ξεκινάει με την πτώση της Τραπεζούντας ή με την κατάκτηση του Πόντου από τους Οθωμανούς. Ξεκίνησε με επιδρομές των διάφορων Τουρκικών ομάδων και συνεχίστηκε με τους Οθωμανούς. Ειδικά στην δυτική πλευρά του Πόντου, ο εξισλαμισμός του Ποντιακού πληθυσμού, είχε ήδη πραγματοποιηθεί σε μεγάλο βαθμό. Γι’ αυτό και μέσα στην Ποντιακή διασπορά, δεν συναντούμε αρκετούς πόντιους από τον δυτικό Πόντο, πχ. Ευδοκιάς (Tokat), Αμάσεια (Amasya), Σεβάστεια ( Sivas ) Αμισός (Samsun), Κοτύωρα (Ordu), κλπ.
Πολλοί από τον δυτικό Πόντο, φεύγοντας από τις εξισλαμιζόμενες ιδιαίτερες πατρίδες τους, είχαν εγκατασταθεί στην Τραπεζούντα. Γι αυτό και συναντούμε διάφορες παραλλαγές της ποντιακής, στην επαρχία της Τραπεζούντας.
Ύστερα από την πτώση της Τραπεζούντας, εξισλαμίζονται αρκετοί Πόντιοι και δέχονται ολοκληρωτικά το νέο σύστημα μαζί με την νέα θρησκεία του κατακτητή που ήταν το Ισλάμ.[14] Παρόλο αυτό, η υποταγή του γενικού πληθυσμού δεν έγινε εύκολα και ομαλά. Συχνά ξεσπούσαν ταραχές και η ζωή των Ποντίων είχε χάσει την ισορροπία της. Αλώστε, αμέσως μετά την κατάκτηση της Τραπεζούντας, οι Οθωμανοί έφεραν και εγκατέστησαν τους «Azaplar = Βάσανοι» στην πόλη, οι οποίοι ήταν ανυπότακτοι στρατιώτες. Εκτός αυτού, επειδή το Οθωμανικό αυτοκρατορικό σύστημα ήταν στημένο πάνω στο χαράτσι και στην υπερβολική φορολόγηση, ιδιαίτερα εις βάρος του χριστιανικού πληθυσμού, και επειδή οι χριστιανοί αναγνωριζόντουσαν ως δεύτερης κατηγορίας άνθρωποι στην Οθωμανική κοινωνία, ένα μεγάλο κομμάτι του πληθυσμού σιγά σιγά υποχρεώθηκε να ασπασθεί το Ισλάμ και έτσι ξεκίνησε η άλωση του Ποντιακού Ελληνικού πολιτισμού. Σιγά σιγά, ο μισός και παραπάνω πληθυσμός της Τραπεζούντας εξισλαμίστηκε. [15]
Ο εξισλαμισμός σε πολλές περιπτώσεις γινότανε και με την βία. Γι’ αυτό, υπάρχουν αρκετές προφορικές αναφορές, αλλά και γραπτά στοιχεία. Επειδή αρκετοί Έλληνες και Τούρκοι ιστορικοί, σχολίασαν το ζήτημα αυτό, εγώ θα σταθώ λίγο στις αναφορές των Ελληνόφωνων του Πόντου.
Ένα παράδειγμα για τον βίαιο εξισλαμισμό, αναφέρεται στην περιοχή Όφεως ( Of ), στην κωμόπολη Κατωχώρι, στο χωριό Ότσενα (καταγράφεται ως Όκενα στο Αρχείο Του Πόντου). Σύμφωνα με την αναφορά των ηλικιωμένων του χωριού, το γεγονός πραγματοποιήθηκε ως εξής: «Ο τελευταίος Χριστιανός που εξισλαμίστηκε στο χωριό, ήταν ένας που ονομαζόταν «Παύλος». Ο Παύλος ήταν πολύ πεισματάρης και δεν ήθελε να εξισλαμιστεί με τίποτα. Όσα του είχαν κάνει τα είχε αντέξει και όσο τον βασάνιζαν αυτός επέμενε με πείσμα στον Χριστιανισμό του. Αφού είχαν κουραστεί αυτοί που τον βασάνιζαν, τελικά νευριάζουν και του αποκεφαλίζουν τα επτά παιδιά, βάζουν τα κεφάλια τους σ’ ένα καλάθι, του το φορτώνου και τον βάζουν να περπατήσει ώρες. Παρόλο τούτο το απάνθρωπο και φρικτό γεγονός, ο Παύλος επέμενε εκεί, στην χριστιανική του πίστη. Τελευταία τον αφήνουν νηστικό επί μέρες και στο τέλος τσακισμένος από όλα κι από την πείνα υποκύπτει και εξισλαμίζεται.»
Οι ηλικιωμένοι άνθρωποι από τα γύρω χωριά, αναφέρουν μία ιστορία σχετικά με την ονομασία και τον εξισλαμισμό του χωριού «Όκενα» και λένε το εξής: «Ένας χότζας είχε ταχθεί για τον εξισλαμισμό του χωριού Όκενα. Ο χότζας πηγαινοερχότανε κατά καιρούς και προσπαθούσε να εξισλαμίσει το χωριό αλλά δεν μπορούσε. Κάθε φορά που γύριζε πίσω, οι προϊστάμενοι του τον ρωτούσαν «τι έκανες;» και αυτός απαντούσε «ο κενε, κενε ο». Δηλαδή, «τα ίδια και τα ίδια». Γι’ αυτό και ονομάστηκε το χωριό αυτό «Όκενε» και γι’ αυτό είναι το τελευταίο χωριό που εξισλαμίστηκε στην περιοχή»
Βέβαια εδώ κανείς θα μπορούσε να πει, ότι η αναφορά που έδωσα παραπάνω σχετικά με τον Παύλο, μπορεί να είναι υπερβολική και ίσως ο κόσμος να έχει συμπληρώσει άσχετα πράγματα σε ένα πραγματικό γεγονός, τον εξισλαμισμό, δηλαδή , του Παύλου. Ίσως να υπάρχει υπερβολή στην αναφορά αυτή, αλλά όταν συναντάμε μέσα στα επίσημα έγγραφα των Οθωμανών,έγγραφα σαν το παρακάτω πού μεταφράζω, με εντολές για βασανισμό και κακοποίηση του πληθυσμού, τότε δεν μας μένουν και πολλά περιθώρια ώστε να μην πιστέψουμε στην παραπάνω αναφορά, σχετικά με τον τρόπο του εξισλαμισμού του Παύλου.
Το επίσημο έγγραφο για βασανισμό και κακοποίηση του πληθυσμού, που μετατράπηκε από την Οθωμανική γραφή σε Λατινική :
***
Bismillahirrahmanirrahim
Kazai Of müftüsü Hüseyin Sabri efendiye mektup velâi selâhiyetimdir.
Bu kere Kaza-i Of’ta mukim ve misafir harp ve darbe veya nakliyat veya inşaat-i cariyeye kudreti vafir bil-umum firari bekaya ve tebdilihavaefradının nezd-i fazilânelerine yollanan ve emir ve kararımıza tefrik olunan Hacı Haşim ağanın sây ve gayreti ve sizin din ve devlet uğrundakifedakârane faaliyetiniz ile cem’ ve tarafınıza sevk olunmalıdır. Müfrezede ve kapısı önünde çalışmaktan ve emrinize itaatten istinkâf edecekkimseler üzerine dünyanın eşeddi ceza ve mesaibini yağdırmağa sana selâhiet-i tamme verdim. Bu gibi kimselerin hanelerini ihrak ve tahrip veevlat ve ahfat ve akraba-i ve taallukatının nefy ve tazip hususundaki icraatınızı görmek isterim.
28 Şubat 1331 (12 Mart 1916)
Lazistan Havalisi Kumandanı
Mirliva Ahmet Avni[16]
***
Μετάφραση του κειμένου:
***
Με το όνομα του θεού
Το έγγραφο αυτό, είναι η εξουσιοδότηση μου προς τον Μουφτή της κωμόπολης Όφης.
Με την βοήθεια του Χατζή Χασίμ Αγά και με την δική σας προσφορά και υπηρεσία, σαν αυτή που έχετε προσφέρει για το κράτος και τη θρησκεία μέχρι σήμερα, πρέπει να μαζευτούν και να στρατολογηθούν τα άτομα από αυτούς που κατοικούν, από φυγάδες που εγκαταστάθηκαν στην περιοχή, από υποψήφιους στρατιώτες, από στρατιώτες που βρίσκονται σε άδεια και από φυγόστρατους που ζούνε στην περιοχή και μπορούν να πολεμήσουν ή να δουλέψουν στην μεταφορά ή ακόμη να βοηθήσουν.
Σου δίνω αποκλειστικά την άδεια μου ώστε να μπορέσεις να τιμωρήσεις αυτούς που δεν θέλουν να πάρουν μέρος στον πόλεμο, αυτούς που δεν θέλουν να δουλέψουν μπροστά στην πόρτα τους και αυτούς που θα αντισταθούν στις εντολές σου. Θέλω να δω την πράξη σου γύρω από το να διαλύσεις και να κάψεις τα σπίτια, να εξορίσεις και να βασανίσεις τα μικρά και τα μεγάλα παιδιά και όλους τους συγγενής αυτονών.
28 Φεβρουάριος 1331 (28 Φεβρουάριος1913)
Διοικητής της επαρχίας του Λαζιστάν
Μίρλιβα Αχμέτ Αβνή
***
Κλίμακα εξισλαμισμού από την κωμόπολη Κατωχώρι (σημερινό Çaykara):
Η κίνηση πληθυσμών στα χρόνια μεταξύ 1486 – 1515 – 1554 – 1583 – 1681
Χρόνος 1486[17]
| Χωριά | Χριστιανικές οικογένειες | Μουσουλμανικές οικογένειες | Ορφανοί, Μονοί, κλπ. Συνολικός πληθυσμός |
| Γοργοράς | 48 | 0 | 249 |
| Χολάϊσα | 45 | 1 | 247 |
| Πατσάν | 62 | 0 | 335 |
| Ζενό | 79 | 0 | 446 |
| Σύνολο | 234 | 1 | 1277 |
Όπως φαίνεται στον παραπάνω πίνακα, το 1486, στην επαρχία Κατωχωριού βρίσκονται μόνο τέσσερα χωριά με 235 σπίτια και μέσα σε αυτά μόνο το ένα ήταν Μουσουλμανικό.
Χρόνος 1515[18]
| Χωριά | Χριστιανικές οικογένειες | Μουσουλμανικές οικογένειες | Ορφανοί, Μονοί, κλπ. Συνολικός πληθυσμός |
| Γοργοράς | 31 | 4 | 247 |
| Χωλάϊσα | 45 | 3 | 246 |
| Πατσάν | 35 | 16 | 307 |
| Ζένο | 45 | 12 | 351 |
| Σύνολο | 156 | 35 | 1151 |
Στον παραπάνω πίνακα φαίνεται πως μόλις άρχισε ο εξισλαμισμός, άρχισαν να φεύγουν οικογένειες από τα χωριά και ο πληθυσμός να μειώνεται.
Χρόνος 1553
| Χωριά | Χριστιανικές οικογένειες | Μουσουλμανικές οικογένειες | Ορφανοί, Μονοί, κλπ. Συνολικός πληθυσμός |
| Γοργοράς | 60 | 0 | 378 |
| Χωλάϊσα | 70 | 0 | 388 |
| Πατσάν | 37 | 14 | 327 |
| Ζένο | 50 | 7 | 370 |
| Γέντε | 9 | 0 | 51 |
| Χαλδιζέν | 3 | 1 | 22 |
| Υψήλ | 6 | 0 | 32 |
| Άσο | 8 | 0 | 41 |
| Κ. Όκενα | 5 | 0 | 25 |
| Α. Όκενα | 19 | 0 | 95 |
| Σύνολο | 267 | 21 | 1729 |
Στον παραπάνω πίνακα φαίνεται πως στην περιοχή του Κατωχωριού ήρθε αρκετός πληθυσμός από αλλού και δημιουργήθηκαν καινούρια χωριά και ο αριθμός του συνολικού πληθυσμού αυξήθηκε από 1151 στο 1729 άτομα.
Χρόνος 1583[19]
| Χωριά | Χριστιανικές οικογένειες |
Μουσουλμανικές οικογένειες | Ορφανοί, Μονοί, κλπ. Συνολικός πληθυσμός |
| Γοργοράς | 83 | 9 | 460 |
| Χωλάϊσα | 93 | 5 | 490 |
| Πατσάν | 13 | 2 | 75 |
| Ζένο | 59 | 12 | 355 |
| Γέντε | 55 | 17 | 360 |
| Χαλδιζέν | 11 | 5 | 80 |
| Υψήλ | 14 | 4 | 90 |
| Άσο | 28 | 140 | |
| Όκενα | 50 | 4 | 270 |
| Σείρος | 92 | 7 | 595 |
| Αληθηνός | 7 | 35 | |
| Μαυρέας | 6 | 30 | |
| Σύνολο | 511 | 65 | 2980 |
Στον παραπάνω πίνακα φαίνεται πως συνέχισαν στην περιοχή να έρχονται πληθυσμοί από έξω και σχεδόν ο αριθμός διπλασιάστηκε.
Στην ίδια χρονολογία, στην Τραπεζούντα μειώνεται ο πληθυσμός και αυτό μας το αποκαλύπτει η παρακάτω πηγή (Lowry)
“Αυτοί που υπέστησαν αλλαγές στην Τραπεζούντα, ενδιάμεσα στα 1523 – 1553 είναι οι ορθόδοξοι χριστιανοί που ζούσαν μέσα στα τείχη της πόλης. Το 1523, αυτός ο πληθυσμός αριθμούσε 991 οικογένειες, 4857 άτομα. Ενώ όταν φτάνουμε στο 1553, ο αριθμός αυτός μειώνεται κατά 47.60% και ο αριθμός του πληθυσμού πέφτει στις 509 οικογένειας, 2545 άτομα.[20]
Η φυγή από την πόλη, φαίνεται πως πραγματοποιείται προς τα ορεινά και έτσι έχουμε την εμφάνιση νέων χωριών εκεί.
Αυτήν την φυγή από παραλίες προς τις ορεινές περιοχές, μας την δίνουν κι ο παρακάτω στίχος:
“Οι κάμποι Τούρκους γιόμισαν και τα βουνά λεβέντες” [21]
Ύστερα από τους παραπάνω πίνακες, ως και αυτό που θα δώσουμε παρακάτω, είναι τα Οθωμανικά τεφτέρια που ονομάζονται «Cizye-i Gebran» και χρονολογούνται στα 1654. Ανάλογα με αυτά τα τεφτέρια, δεν φαίνεται πια η περιοχή να έχει χριστιανικό πληθυσμό. Άρα, ο εξισλαμισμός πραγματοποιείται ενδιάμεσα στο 1583 και 1656. Όπως θα δούμε και από τον παρακάτω πίνακα που ανήκει στα τεφτέρια που ονομάζονται «Tahrir defterleri», δεν υπάρχει ίχνος χριστιανισμού πια σε αυτά τα χωριά.
Χρόνος 1681[22]
| Χωριά | Χριστιανικές οικογένειες |
Μουσουλμανικές οικογένειες | Μονοί | Συνολικός πληθυσμός |
| Γοργοράς | 0 | 22 | 110 | |
| Χωλάϊσα | 0 | 38 | 190 | |
| Πατσάν | 0 | 84 | 420 | |
| Ζένο | 0 | 34 | 170 | |
| Γέντε | 0 | 20 | 100 | |
| Χαλδιζέν-Υψήλ | 0 | 12 | 60 | |
| Όκενα | 0 | 28 | 140 | |
| Σείρος | 0 | 60 | 300 | |
| Κατωχώρι | 0 | 24 | 120 | |
| Χόψερα | 0 | 40 | 200 | |
| Σαράχος | 0 | 12 | 60 | |
| Φωτινός | 0 | 36 | 180 | |
| Ζελεκά | 0 | 10 | 50 | |
| Σύνολο | 0 | 380 | 40 | 2100 |
Επίσης εδώ φαίνεται και το ότι, μετά τον εξισλαμισμό, αναγκάζονται να φεύγουν από την περιοχή 880 άτομα περίπου. Και αυτοί είναι που ιδρύσαν το χωριό Οφητιανάντων κοντά στα Χεριάννα της Αργυρούπολης.[23] Εκκλησία Τραπεζούντος.
Η διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας
Ύστερα από εκατοντάδες χρόνια εξουσίας, και η Οθωμανική αυτοκρατορία άρχισε να αρρωσταίνει. Άρχισε και αυτή να διαλύεται. Οι Οθωμανοί χάνουν τον πόλεμο με τους Ρώσους, Γάλους και Άγγλους. Στο τέλος γλιτώνουν αρκετοί λαοί από την ηγεμονία των Οθωμανών και έτσι ιδρύονται αρκετά κράτη.[24] Ένα από αυτά τα κράτη είναι και η Ελλάδα. Η Ελλάδα ιδρύεται το 1821 σαν ένα μικρό Βασίλειο στην Πελοπόννησο και την Στερεά Ελλάδα. Τα υπόλοιπα μέρη της σημερινής Ελλάδος, μένουν για αρκετά χρόνια ακόμη στα χέρια των Οθωμανών. Ο Τουρκικός εθνικισμός αρχίζει να εμφανίζεται και να αναπτύσσεται σαν αντίδραση στον εκχριστιανισμό των Μουσουλμάνων από τους Τσάρους. Πρωτοεμφανίζεται, δηλαδή, έξω από τα εδάφη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Έτσι αρχίζουν σιγά σιγά και τα προβλήματα μεταξύ Μουσουλμάνων και χριστιανών. Από την άλλη, στον Πόντο αναπτύσσεται η Ελληνική εθνική συνείδηση. Την ίδια στιγμή, οι Τούρκοι παίρνουν αποφάσεις δίωξης και αφομοίωσης των λαών της Μικρασίας. Οι πρώτοι που πρέπει να αντιμετωπιστούν είναι οι Αρμένιοι και οι Έλληνες. Οι Γερμανοί σχεδιάζουν την σιδηροδρομική γραμμή από το Βερολίνο στην Πόλη και από εκεί στη Βαγδάτη. Ο σκοπός είναι να εκμεταλλευτούν τον λαό και τους φυσικούς πόρους της Ανατολίας. Γι’ αυτό έπρεπε να εξουδετερωθούν δυο λαοί οι οποίοι είχαν το εμπόριο στα χέρια τους. Αυτοί οι λαοί ήταν οι Έλληνες και οι Αρμένιοι. Μέσα στα πλαίσια του σχεδίου των γερμανών, οι Μουσουλμάνοι υποκινούνται εναντίον των χριστιανών από γερμανούς στρατηγούς που τότε ήταν αρχηγοί στον Οθωμανικό στρατό,. Τελικά φτάνουν οι Βαλκανικοί πόλεμοι και αρχίζουν αρκετοί Μουσουλμάνοι να φεύγουν προς την Μικρά Ασία. Εξαιτίας των μετακινήσεων των λαών και ιδιαίτερα των Μουσουλμάνων από τα Βαλκάνια προς την Ανατολία, τις οποίες ενισχύουν και εκμεταλλεύονται οι Τούρκοι εθνικιστές, δημιουργείται ένα χάος στον τόπο και εκδηλώνονται ταραχές. Όσο τρέχουν τα γεγονότα, οι Μουσουλμάνοι φανατίζονται εναντίον των Χριστιανών. Μέσα σε αυτές τις ταραχές, ξεφυτρώνουν διάφοροι τσέτες που επιτίθενται στα Χριστιανικά χωριά με αποτέλεσμα να δημιουργούνται ένοπλες ομάδες για αντίσταση στα ίδια χωριά. Σ αυτές καταφεύγουν οι λιποτάκτες και οι ανυπότακτοι χριστιανοί από τα «τάγματα εργασίας» του Οθωμανικού στρατού, καθώς συνειδητοποιούν ότι εκεί τους περιμένει η εξόντωση. Αυτές οι ομάδες σε πολλές περιοχές, μετατράπηκαν σε απελευθερωτικές οργανώσεις αλλά ποτέ δε υπήρξε ένωση και κεντρική οργάνωση μεταξύ τους. Από την άλλη, η οργάνωση των Νεοτούρκων «Ένωση και πρόοδος» συνεργάζεται με Μουσουλμάνους τσέτες για να αντιμετωπίσει της απελευθερωτικές Ποντιακές οργανώσεις. Τέτοια οργάνωση τσετών, ήταν και αυτή του Τοπάλ Οσμάν. Ο Τοπάλ Οσμάν πραγματοποίησε αρκετές επιθέσεις σε αρκετά χριστιανικά χωριά του Πόντου και δολοφόνησε αρκετούς Πόντιους. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα για τις εντολές που έπαιρνε ο Τοπάλ Οσμάν από την «Ένωση και Πρόοδος», αναφέρεται στο βιβλίο του Ριζά Νούρ ο οποίος ήταν Υπουργός Υγείας, εκείνη την εποχή. Όπως γράφει ο Ριζά Νούρ, είχαν συναντηθεί με τον Τοπάλ Οσμάν και του είπε: «’Αρχηγέ, καθάρισέ τον καλά τον Πόντο!» του είπα. ‘Καλά τον καθαρίζω’ μου είπε. ‘Στα Ρωμαίϊκά χωριά πέτρα πάνω στην πέτρα μην αφήνεις!’ μου είπε. ‘Έτσι κάνω, αλλά αφήνω μόνο μερικά καλά κτίρια και εκκλησίες μήπως και μας χρειαστούν’. του είπα. ‘Και εκείνα χάλασέ τα και τις πέτρες τους σκόρπισέ τες μακριά, ώστε να μην μπορέσει κανείς να πει ότι εδώ υπήρξε εκκλησία» μου είπε. ‘Καλά, αυτό δεν το σκέφτηκα, έτσι θα κάνω’ του είπα.[25]
Αυτό νομίζω δίνει ένα δείγμα από την καταστροφή που δέχτηκε ο Πόντος. Τελικά από το 1915 μέχρι και την ανταλλαγή πληθυσμών, εκατοντάδες χιλιάδες δικοί μας άνθρωποι χάσανε τη ζωή τους.
Η επιτάχυνση της αφομοίωσης
Το πρόβλημα της αφομοίωσης και της εξαφάνισης των λαών, επιταχύνεται και παίρνει άλλες μορφές, μαζί με το σύστημα του έθνους-κράτους που εμφανίζεται ειδικά μετά την Γαλλική επανάσταση (1789-1799). Οι μικροί λαοί ή οι λαοί που δεν είχαν την δύναμη και την δυνατότητα να εξασφαλίσουν τα σύνορα τους και να ιδρύσουν το δικό τους κράτος, σχεδόν βρέθηκαν αιχμάλωτοι του νέου συστήματος. Με τα ονόματα που πήραν τα έθνη-κράτη, είτε ήταν γεωγραφικά είτε εθνικά, αναγκαστικά με αυτά τα ονόματα κατονομάζονται και όλοι οι λαοί που ζούσαν σε αυτά τα κράτη. Σε πολλά κράτη, η έκφραση της διαφορετικής εθνικής ταυτότητας, η οποιαδήποτε προσπάθεια γύρω από την διάσωση διαφορετικού πολιτισμού, θεωρήθηκε έκφραση εθνικισμού ή διαμελιστική προσπάθεια προς όφελος άλλου έθνους κράτους και τιμωρήθηκε ανάλογα με τους νόμους του καινούριου κρατικού συστήματος.
Ένα από αυτά τα έθνη-κράτη που αναφέραμε παραπάνω, είναι και η Τουρκία. Η Τουρκία ιδρύθηκε το 1922, μετά την διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Τα σύνορα της περιέχουν όλο τον μικρασιατικό χώρο, όπου εντάσσεται και ο ιστορικός Πόντος. Η Τουρκία ιδρύεται από τους Νεότουρκους οι οποίοι ξεκίνησαν να οργανώνονται με εθνικιστικές ιδέες, πριν απο την διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Γνωρίζονται ως «Νεότουρκοι» ( Jön Türkler ) , ύστερα ιδρύουν την οργάνωση «Ένωση και Πρόοδος» (İttihat ve Terakki) και με την ίδρυση του Τουρκικού κράτους (1923), παίρνουν όλο τον έλεγχο των λαών της Μικρασίας στα χέρια τους.
Παρόλο ότι το κράτος αυτό ιδρύθηκε σύμφωνα με το δυτικό κρατικό σύστημα, επειδή ο πρώτος πρόεδρος αυτού του κράτους ήταν ο Μ. Κεμάλ, το σύστημα αυτό αναγνωρίζεται και ονομάζεται από πολλούς ως Κεμαλικό. Το Κεμαλικό κράτος, δεν αφήνει κανένα λαό να αυτοονομασθεί διαφορετικά. Όλοι οι λαοί που ζούνε στην Τουρκία θεωρήθηκαν Τούρκοι και απαγορεύτηκαν οι μητρικές τους γλώσσες, μέχρι και τα τελευταία χρόνια, οπότε έχουν γίνει κάποιες μεταρρυθμίσεις στους νόμους, λόγω της προσπάθειας ένταξης της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση .
Η ανταλλαγή πληθυσμών
Η ανταλλαγή πληθυσμών είναι μία συμφωνία που πραγματοποιήθηκε μεταξύ Βενιζέλου και Κεμάλ, η οποία προβλήθηκε ως ένα απλό σχέδιο για να σωθούν από επιθέσεις και εξαφανίσεις οι Μουσουλμάνοι και Χριστιανοί που ζούσαν στο αλλόθρησκο κράτος. Γι’ αυτό το λόγο, η ανταλλαγή πληθυσμών βασίζεται στην θρησκεία και όχι στην εθνική καταγωγή των πληθυσμών. Σύμφωνα με αυτό το σχέδιο , όσοι Χριστιανοί ζούσαν στην Ανατολία εξορίστηκαν στην Ελλάδα και όσοι Μουσουλμάνοι ζούσαν στην Ελλάδα εξοριστήκαν στην Τουρκία με αποτέλεσμα να έρθουν στην Ελλάδα αρκετοί χριστιανοί που δεν είχαν Ελληνική καταγωγή και να διωχτούν από εδώ αρκετοί Έλληνες που είχαν Ελληνική καταγωγή και μουσουλμανικό θρήσκευμα.
Εκτός από το κομμάτι των Μουσουλμάνων που διώχτηκαν από την Ελλάδα, ένα μεγάλο κομμάτι Μουσουλμάνων που ήταν Πόντιοι, έμειναν στην θέση τους για αφομοίωση και δεν εντάχθηκαν στην ανταλλαγή αυτή. Εντωμεταξύ, αρκετοί Πόντιοι είχαν φύγει πιο πρίν και μαζί με τον Ρωσικό στρατό, προς την πρώην Σοβιετική Ένωση που δεν εντάχθηκαν στη συμφωνία αυτή και από αυτούς πολλή χάσανε τη ζωή τους, στους διωγμούς που πραγματοποίησε ο Στάλιν.[26]
Η Ελλάδα φέρνει τους Πόντιους και τους τοποθετεί στα σύνορα της Βουλγαρίας και της πρώην Γιουγκοσλαβίας , χρησιμοποιώντας τους ως ασπίδα για την χώρα και για την Ελληνοποίηση των Βορείων περιοχών της. Θεωρεί υποτιμητική την χρήση της Ποντιακής διαλέκτου και αποσιωπά την τρισχιλιετή Ιστορία αυτού του πληθυσμού, στα βιβλία Ιστορίας των σχολείων της, ώστε να ξεχάσουν τις ρίζες τους και να συσκοτισθούν τα γεγονότα πού οδήγησαν στη Μικρασιατική καταστροφή. Από την άλλη, η Τουρκία άρχισε να απαγορεύει τις μητρικές γλώσσες των λαών, να αλλάζει τα τοπωνύμια με Τουρκικά για να επιταχύνει και να ολοκληρώσει την αφομοίωση που σχεδίαζε. Επίσης προσπάθησε κατά καιρούς να μετεγκαταστήσει τον Ελληνόφωνο πληθυσμό σε Κουρδικές περιοχές (όπως η Ούρφα)για να αναμιχθούν και να αφομοιωθούν πιο εύκολα και οι δύο πλευρές. Είναι χαρακτηριστική η προσπάθεια της μεταφοράς του Ελληνόφωνου μουσουλμανικού πληθυσμού σε περιοχές που συνέχιζαν να ζουν Χριστιανοί Έλληνες. Με αυτόν τον τρόπο επεδίωκαν να έρθουν αντιμέτωπες οι δύο πλευρές και έτσι να αλωθεί εθνικά το Μουσουλμανικό Ελληνόφωνο στοιχείο του Πόντου, καθώς μέσα από την αντιπαλότητα με τους Ελληνες Χριστιανούς θα συσπειρώνονταν γύρω από την Τουρκική και μουσουλμανική ταυτότητα. Αρκετούς μεταφέρανε κα εγκαταστήσανε στην Ίμβρο, Τένεδο και έπειτα στην Κύπρο. Τελικά φαίνεται και από τις πράξεις των δύο (Ελλάδας και της Τουρκίας), πώς η ανταλλαγή πληθυσμών, ήταν μία συμφωνία για να κλίσει η ιστορική σελίδα του Ελληνισμού της Μικρασίας και του Πόντου.
Τελικά μπορούμε να πούμε ότι, ο Ποντιακός λαός σήμερα βρίσκεται υπό εξαφάνιση. Ένας λαός που παρόλο πού εντάσσονταν μέσα στην δεξαμενή του Ελληνικού πολιτισμού, είχε την δική του ξεχωριστή πολιτική και πολιτισμική ιστορία καθώς αφομοίωσε και ενέταξε στον κορμό του διάφορες μικρές ομάδες λαών της Μαύρης Θάλασσας με τα δικά τους ιδιαίτερα πολιτισμικά χαρακτηριστικά, και δημιούργησε την δική του αυτοκρατορία.
Ποιά και πόσα χωριά είναι Ελληνόφωνα
Υπάρχουν αρκετά Ελληνόφωνα χωριά που βρίσκονται σήμερα στην επαρχία Τραπεζούντας και συγκεκριμένα γύρω από την περιοχή Όφεως και ιδιαίτερα στην κωμόπολη του σημερινού Κατωχωριού. Μερικά χωριά βρίσκονται στην περιοχή Τόνιας και λίγα χωριά στα Σούρμενα, στην Ματσούκα και Μπαϊπούρτη (περιοχή πρώην Αργυρούπολης). Ο Ελληνόφωνος πληθυσμός της Ματσούκας αποτελείται από πρώην κατοίκους άλλων Ελληνόφωνων χωριών, που εγκαταστάθηκαν εκεί μετά την ανταλλαγή. Όσο για το πόσα Ελληνόφωνα χωριά υπάρχουν στην περιοχή του Πόντου, είναι άγνωστο και δεν υπάρχουν συγκεκριμένες πληροφορίες γι’ αυτό. Εδώ παρακάτω θα προσπαθήσω να σας δώσω μερικά τοπωνύμια από τα χωριά που βρίσκονται στην περιοχή Όφεως.
Μερικά τοπωνύμια χωριών από την περιοχή του Κατωχωριού
Αληθινός
Ανοθό
Άρος
Άσο
Διβρέν
Φίλες
Φώτγενε
Φωτεινός
Γοργοράς
Υψήλ
Ισκενάζ
Καστενέζι
Κατωχώρι
Κόντου
Κοτάντος
Λίμνη
Μιμηλός
Μητσύπιλος
Σαράχος
Σίρος
Τσινοφώλι
Τσούρος
Χαλδιζέν
Χανακά
Χαρχέσος
Χολάισα
Χόλο
Χολόϊσα
Χόψερα
Ζελεκά
Ζενό
Μερικά μικρό τοπωνύμια από τα Ελληνόφωνα χωριά
Αλώνια
Αποσκάλι
Αποχωρισία
Αχαντωτή
Γογγυλονάρια
Δίχαλο
Δρίμυ
Θυμοστάχι
Θωνάρια
Καθιστέρα
Καμαρωτή
Κάμπια
Καναβούρια
Καρανέσια
Καρβέας
Καστανωτή
Καταρράχτες
Κατσέτια
Κομαρωτή
Κοπρωνάρι
Κουνία
Κουρσάγγελια
Κρεμά
Κουφό όρος
Λιβάδι
Λιθάρι
Λυκοθέρια
Λυκοφώσι
Λιθομάντρι
Λιμνία
Μαυρορίμι
Μερέκια
Μερτικάρια
Μύρμηγκας καπάνι
Μυρμήγκας νερό
Νημοράχια
Ορμία
Ουροδόμα
Παγία
Παλαιοστάλια
Πεγάδι
Ράχη
Ρόφα
Σέλλί
Σπενταμορίμι
Σταλία
Σταρονάρια
Τούμπη
Τσακάρι
Τσιρενήνα
Θομονέρι
Χαλεβωτή
Μαπαφτέρια
Χαρτσένια
Χειμαδιό
Χιούρκουλα
Χλωροτής κούρτσια
Φυλλωτή
Ξάνδι
Θεμονοστάδι
Χαντζάρια
Κεραντί
Κόνκος
Καγκελοπόταμο
Καλαβεράντος
Τα καρύδια
Φτερωτή
Θαμνωτή
Γετσέρια
Τρανό όρος
Κουφοντόρος
Διμίξια
Κατούνες
Καπάνι
Περαθοτία
Κατσία
Το κουρί
Χαβιτσευτέρια
Καγγιλέρια
Πετεινοτρύπια
Κλεισούρα
Τηγανολάδια
Κουρκουλέα
Χολχονωτή
Πανθόματα
Βυτέλα
Χέρκια
Σαρπόλιθο
Ραφήνα
Γριζομάτια
Χωραφοκώλια
Χοζάνια
Μυτία
Ζογαρό καμπο
Ζέμπη
Λόγυρο ζέμπη
Παγαλάς
Σημείωμα: το γράμμα Κ που είναι τονισμένο, αντιστοιχεί με το ΤΣ, το γράμμα Χ που είναι τονισμένο αντιστιχεί με το Τουρκικό Ş ή με το Γερμανικό SCH.
Ιδιότητες της μητρικής τους γλώσσας
Καταρχήν, πριν ξεκινήσω να πω δυο λόγια για την Ποντιακή γλώσσα που ομιλείται σήμερα στον Πόντο, πρέπει να τονίσω ότι δεν είμαι γλωσσολόγος και όμως, θα προσπαθήσω να σας εξηγήσω μερικά πράγματα ώστε να καταλάβετε τις ιδιότητες αυτής της γλώσσας. Τα Ποντιακά που ομιλούνται σήμερα στον Πόντο, διαφέρουν από αυτά που ομιλούνται εδώ στην Ελλάδα. Συγκεκριμένα, στις περιοχές Όφη, Σούρμενα, Αργυρούπολη και Ματσούκα, τα Ποντιακά έχουν τον τσιτακισμό όπως είναι στην Κρήτη, στην Κύπρο κλπ. Τα Ποντιακά που χρησιμοποιούνται στην περιοχή της Τόνιας, δεν έχουν τσιτακισμό και μοιάζουν πολύ με αυτά που χρησιμοποιούνται εδώ στην Ελλάδα. Τα Ποντιακά της Όφης, των Σουρμένων, της Αργυρούπολης και Ματσούκας, παρ όλο που έχουν τον τσιτακισμό, είναι πιο κοντά στα αρχαία Ελληνικά και αρκετές φράσεις μοιάζουν με τα Νέα Ελληνικά. Για παράδειγμα: δεν κόβονται οι λέξεις όπως «επέρ’ς, θέλ’ς, καλαντάρ’ς, όλ’ς, κλπ.». Χρησιμοποιούνται κανονικά όπως «επέρεις, θέλεις, καλαντάρης, όλους, κλπ». Επίσης περιέχουν και απαρέμφατα που δεν ξέρω αν συναντιούνται σε άλλες Ελληνικές διαλέκτους.
Ακριβώς επειδή δεν είμαι γλωσσολόγος, παρακάτω θα προσπαθήσω να δώσω μερικά ,μόνον, παραδείγματα από την γλώσσα αυτή και ας βγάλουν το συμπέρασμα οι επιστήμονες.
Απαρέμφατα
Ουκ έρθες πισείνε τι δουλία’ ς για ν’ έρχουσουν με τ’ εμένα.
Αν είχες φανείνε το φαγί’ ς, άρ χορτασμένος να έσουν.
Ε’ τότες αν ουκ είχες ερθείνε και πλεσείνε σο χέρι’ μ ν’ ε κοιλίγουμουν.
Ουκ επόρεσες πισείνε ντ’ εδόκα σε τι δουλεία.
Ας μην είχες ερθείνε, ουκε ν’ εβρισκες με.
Αν είχες ποτισένε τα ζά, άρ κε ν’ έκραζαν.
Μην είχες σουρείνε το λιθάρι.
Εκείνοι αν επέϊναν αλήγορα κοψείνε τ’ αλάτε και φερείνε σο σπίτι άρ ν’ εκάχουσαν.
Αν είχες ακουσείνε με, άρ ουκ ε να έμουν αδά.
Ας είχα σορεψείνε τα χορτάρε’ μ άλλο τίπο ουκ εθέλενα.
Αν είχες ηνείνε άνθρεπως, άρ όμορφα ν’ εκάχουσουν.
Επήγε σο χρίμα από πίς άμα ουκ ε πόρεσε φερίνε.
Ότι έβρεν έφαγε και οπίς τίπο ουκ επόρεσεν αφησείνε.
Ουκ έρθεν σο νου’ ς να είχες αφησέινε ένα βούκα ψωμί.
Πριν εγβείνε ασο σπίτι φά και έγβα.
Σημείωμα: το γράμμα Κ που είναι τονισμένο, αντιστοιχεί με το ΤΣ, το γράμμα Χ που είναι τονισμένο αντιστοιχεί με το Τουρκικό Ş ή με το Γερμανικό SCH.
Μερικές φράσεις που μοιάζουν πολύ με Νέα Ελληνικά
Πντ : Πολλά νερό έπιγα και ε φούσκωσα.
Ν.Ελ. : Πολλή νερό ήπια και φούσκωσα.
Πντ : άνοιξον την πόρτα τσε έπαρ ελίγο αέρα.
Ν.Ελ. : άνοιξε την πόρτα και πάρε λίγο αέρα.
Πντ : για το πιο ου πάς τερίς πόιος έρθεν.
Ν.Ελ. : γιατί δεν πάς να δεις ποίος ήρθε.
Πντ : έλα ας πάμε σο χωρίο.
Ν.Ελ. : έλα ας πάμε στο χωριό.
Πντ : Π’ έσουν; αράεπσα τσε ουκ έβρα σε.
Ν.Ελ. : Που ήσουν; Σε έψαξα και δεν σε βρήκα.
Πντ : αδά κάτι εφηκα, ποίος επείρενα;
Ν.Ελ. : εδώ κάτι άφησα, ποίος το πείρε;
Πντ : επάν σο δρόμο εντάμα έπαιζαμ.
Ν.Ελ. : πάνω στο δρόμο μαζί παίζαμε.
Πντ : ασόν κρύο επάγωσα.
Ν.Ελ. : από το κρύο πάγωσα.
Πντ : να έχεις την ευχή’μ.
Ν.Ελ. : να έχεις την ευχή μου.
Πντ : οσήμερο πολλά εδούλεψα.
Ν.Ελ. : σήμερα πολύ δούλεψα.
Πντ : άλλο μ’ έρσε σο σπίτι’μ.
Ν.Ελ. : άλλο μην έρθεις στο σπίτι μου.
Πντ : εσένα πολλά αγαπώ.
Ν.Ελ. : σε αγαπώ πολύ.
Πντ : είμαι ασίν Τραπεζούντα.
Ν.Ελ. : είμαι από την Τραπεζούντα.
Πντ : ασίν Τραπεζούντα έρχομαι.
Ν.Ελ. : από την Τραπεζούντα έρχομαι.
Πντ : τίνα έβρες σο δρόμο επάν;
Ν.Ελ. : ποιόνν βρήκες πάνω στο δρόμο;
Πντ : κούνησον το κουνί.
Ν.Ελ. : κούνησε την κούνια.
Πντ : ασα μακρά είδα σε και ουκ εγνώρισα σε.
Ν.Ελ. : από μακριά σε είδα και δεν σε γνώρισα.
Πντ : θέλω να απομένω αδά.
Ν.Ελ. : θέλω να μείνω εδώ.
Πντ : κάτι θέλω ν’ ερωτώ σε.
Ν.Ελ. : κάτι θέλω να σε ρωτήσω.
Πντ : εξέρεις λάγα να πάω σην Αθήνα;
Ν.Ελ. : ξέρεις πώς να πάω στην Αθήνα;
Πντ : ας απλούμαι ελίγο αδά επάν.
Ν.Ελ. : ας ξαπλώσω λίγο εδώ πάνω.
Πντ : τ’ όνεμα’ς ντο εν;
Ν.Ελ. : τι είναι το όνομα σου;
Πντ : να πάς σο καλό.
Ν.Ελ. : να πάς στο καλό.
Πντ : μη τερείς οπίςας.
Ν.Ελ. : μην κοιτάς πίσω σου.
Πντ : έσπριναν τα μαλλία’μ.
Ν.Ελ.: άσπρισαν τα μαλλιά μου.
Πντ : πάω να κόφτω χορτάρε.
Ν.Ελ. : πάω να κόψω χόρτα.
Πντ : έφάισες τα ζά;
Ν.Ελ. : τάισες τα ζώα;
Πντ : αν κ’ έχεις σην τζέπις, τίπο ου πορείς ν’ επέρις.
Ν.Ελ. : αν δεν έχεις στη τσέπη σου, τίποτα δεν μπορείς να πάρεις.
Πντ : χώρισον’ατα σα δίο.
Ν.Ελ. : χώρισε τα σε διό.
Πντ : μοίρεξον το ψωμί’ ς.
Ν.Ελ. : μοίρασε το ψωμί σου.
Πντ : ας πάμε σο χωρίο.
Ν.Ελ. : ας πάμε στο χωριό.
Σημείωμα: το γράμμα Κ που είναι τονισμένο, αντιστοιχεί με το ΤΣ, το γράμμα Χ που είναι τονισμένο αντιστοιχεί με το Τουρκικό Ş ή με το Γερμανικό SCH.
Ένα παραδειγμα διαλόγου μεταξύ άνδρα και γυναίκας
Ο Ντουρσούνης και η Φατιμέ
Ο Ντουρσούνης:
– Έεει κιτί ε Φατιμέ, κρούει σο νούς καμία λάγα ερόιζα απο πίσα’ς;
– Όνταν εύρισκα σε χίτα έκλινες το κεφάλις και ετέρενες εμπρός. Επoίνες όμον ουκ είδες με. Ύσταρο αρνάχευες σο ζουγλιένιμο. Διπλούσουν, πιτσακούσουν και ε στραβοτέρενες με. Όνταν εθέλενα νε συντυχένα με τ’εσεν ερώτενα σε κάτι και εσύ εδόνες με τζεβάπι αλίγορα αλίγορα για ν’εγλίτονες απ’εμενα. Φοβούσουνε να μην ελέπισε κανίς λάγα συντυχένις με τ’εμένα. Πολλά εγάπεναμε τ’έναν τ’άλλο αμα ουκ επόρεσαμε να κρατούμε τα χέρεμουνα εντάμα και ουρανίγουμουνες όσο εθέλεναμε.
Η Φατιμέ:
– Ν’εκράτεναμε τα χέρεμουνα τ’έναν τ’άλλο ντε να γίνουτουν και ουκ εκράτεσαμ ατα ντο εγέντονε;
Ο Ντουρσούνης:
– Έπατς μη λές αέτς!
– Εξέρις το κρυφό πόσο όμνοστο εν;
Η Φατιμέ:
– Σκατό εν…
– Εσείς οι αγούροι για τρεξείτε σα κρυφά.
– Κοπροφάγοι, τρέχειτε ση γυναίκους απο πίς, θαρείτε να κοινούνταν εμπροσουνα.
– Και ν’έστρονανα εμπρόσουνα πα ντε ν’έλαζεν;
– Ουκ εγρικώ ντ’έγβαλιτε ας έναν τρυπί;
Ο Ντουρσούνης:
– Έρτε σο νους έναν ημέρα ντ’έυρα σε σ’έναν καφουλωτή απές;
– Κανείς ουκ έτονε ολόγερα. Έρθα επλέσα σα χέρες και ετέρεσα σ’οματοπούλες απές. Ετότε εθάρρεσες κάτι ν’εφτέγα σε και ασο φόβος εκόπεν η λαλίας. Ετρόμαζες ομον πουλίκα ντε πλέστεν. Ύσταρο εχαλέρινες. Εφήκες το κέντις σην εγκάλεμ απές. Εφιλέθαμε, ετυλίγαμε ο εις τον άλλο. Ας τόσο όμορφο έτονε εκείνο η ημέρα, εθάρρεσα εχάθακαι επήγα σο τζεννέτι.
Η Φατιμέ:
– Μεε…,
– Εγώ ερόισα σην ενκάλες γιόξαμ εσύ ελάισες το ουράδις όλον εμπρό;
– Και ντο;
– Καλα κόπρε έφαγαμ.
– Εσέβες σο τσιμίδημ και ε καντούρεψες με.
– Άρ έλα ερώτα με λάγα κρούω το κεφάλι’μ.
– Μαλοχτουπίγομαι αμα εδέβεν η ημέρα.
– Ντε νε πείνα όμον εσενα τον ζαρομούχη;
– Ντο είχα και άντριζα με τ’εσένα τον σαβάχο;
Ο Ντουρσούνης:
– Επάτς μη λες άϊετς!
– Ντό θέλεις και ουκ έχεισα;
– Όσον επόρεσα ογράσεψα ν’ευρισκω δουλία και να δουλέυω.
– Όσον επόρεσα να φέρω σο σπίτι, έγκα τα.
– Εκοβάλεσα όσον έρθεν ασο χέρι’μ.
– Άλλο ντε νε ποίνα;
Η Φατιμέ:
– Ντ’έδειξες με;
– Έναν ημέρα είδα με με τ’εσέν;
– Ας τε γενέθα και άχεν σα χωράφε σουρταρίγομαι.
– Γριζέυω, σκάφτω, σπέρω, αποζουζουλίζω, αρεοκοπώ, θερίζω. Πάω ασα μακρά κόφτω χορτάρε, φορτούμε και φέρατα. Τα μισά φαγίζω και τα μισά γράνω και σορέβω για να ξεραθίζατα. Ύσταρο φαγίζατα τα ζάς για ν’αλμέχκουνταν. Για να τρώς και κοπρογουλέϊεσαι. Βούτερο, γλυκί, γάλα, τάνι, μιντζί, τυρί, αθόγαλα…
– Ούλα αβούτα αν κ’εσανε, ντε νε ποίναμε;
– Το κόπρε νε φάγιζες σο σπίτις;
– Εγώ να’μ κ’ελιέζενα, έκρυφτα και εσουτουρέζενα ντε νε πείναμε χααα;
– Αν ουκ’επέϊνα σ’όρος έκοφτα ξύλα και εφέρενα, αν ουκ’έσκιζα και εξέραθιζατα, αν ουκ’έφτενα τ’άψιμος, σ’αβούτο το χαρβαλομένο τη φωλέας νε τουρτούριζες ασον κρύο.
– Για τέρ ελίγο ολόγερας!
– Για τέρ τ’αλινέτερο οι γυνέκοι λάγα κάχουνταν;
– Ούλοι τ’έναν τ’άλλο επάν τα ποδάρετουνα και όλον την ημέρα ελάσκουνταν σα παρακάθε. Σα τι παρακαθέβουν παλ, κρατούν σα χέρετουνα την πλέκιτουνα και πλέκουν.
– Εγώ στέκω και εγβάλω την ψύμ με τα αποπλέκε ντ’εγβάλω ασα παλαιόρταρας.
– Ασα δουλίας πα το κεφάλι μου πορώ ν’εσκώνω.
– Ασο μεσόπονο η ράχιαμ έσουρεν!
– Σον τοχτόρ παλ ου φέρεις με, φοβάσαι χαρτσέβεις ελίγο παρά.
– Φοβάσε χτουπίεται ένα σκυλομάλι απ’επάνες.
– Ναι…
– Ατα ούλλα ντ’εφτές με και ντ’επεικες με ασο ημάνις ν’επέρατα!
Ο Ντουρσούνης:
– Έεεεχ, πολλά μη μουρμουρίζεις όμον το σκύλο!
– Τερώ, το στόμας αποτσοχίεν, ανίεν όμον χανέκα και σταένιμο παλ ουκ εχ.
– Εις εκουρτάς με ολούος.
– Ντο έχεις ντό;
– Χάαα, έφαγες και κίρωσες με.
– Ντο έχεις νε κοπρογύλενα; έλεσες τα στούδεμ…
– Εγώ ουκ είπα σε με αβούτος είμαι;
– Αβούτα έχω και αβούτα επορώ και δίγω σε.
– Αν κι θέλεις με, αν κι σούρ η ψύς το καχέσιμο με τ’εμέν, αν κι φτάνουνεσαι ατα ντο έχω, ος το αρ όμον το είπα σε: δέβα σο κυρολόγης.
– Αϊτεεε…
Η Φατιμέ:
– Ναι ο κύριμ εμένα περμέν, ντε δούλεψεν και ντε σόρεψεν να κουπίζετα εμπρόμ.
– Εγέρασεν και απ’εμένα χείρι ουκ είδεν.
– Άρ λάγα να πάω σον πρόσωπονατ;
– Ας λέγουμε οτι επήγα, ντε να λέγατονα;
– Έ κύριμ: εφήκα σε και πήγα, επήγα σα ξένα και ατόσα χρόνε ενέσπαλα σε, άρ έσουρανε με έξου και έρθα σ’εσένα για να τερείς με…
– Επείρες με όμορφεσα, πατσί και άρ όμον τ’άλλαξα ελίγο να σούρις με σο δρόμο.
– Εσκέμινα σ’ομάτες ααα;
– Εγώ να πάω και εσύ ν’ευρίσκεις πατσή;
– Ατόσα χρόνε ντε δούλεψα ντε να γείντανε;
– Ν’αφήνοσατα και κοπρέϊεσατα με την άλλος;
– Εεεεϊ…
– Για άνοιξον τ’ομμάτες και τερ ποίος εν εμπρός!
– Πολλα ν’εσούρενενα η ψύς αμα μ’έλεπεις όνειρο.
– Καϊκά σον κώλος επάν μερέα και κόψον την λαλίας!
– Θέλεις ν’εγκαλώ σε τ’αδέλφεμ και κρούουν και εφτένε σε μεσωσκότωτο;
– Να λέγατινους να κρούουν και πυχλόνουν και άλλο ατο το στραβό το μυτίς;
– Εξέρεις ο τρανύτερος πόσο μουχτερός εν;
– Σου ματίς τα δάκρια πάλ ου τερεί, επέρ την ψύς πριν έρτε η ημέρας.
Ο Ντουρσούνης:
– Έπατς για μη ταντανίζεις!
– Εγρίκεσαμε, έχεις αδέλφια…
– Ας αδέλφες φοβούμι;
– Ελίγο είπα ας συντυχένουμε, ας παρακαθέυουμε εντάμα, εξέγκεσα ασο μυτήμ.
– Για ας εσκούμαι και πάω σα καχβέδες και γλιτώνω ασο στόμας.
– Αν κάομαι αλ’ελίγο, κατι σκατό ν’εγβέν ασα χέρια’μ.
Η Φατιμέ:
– Να πας σο διάβολο.
– Άγωμ και άλλο να μ’έρσε.
Ο Ντουρσούνης:
– Είς πάω.
Η Φατιμέ:
– Έεεεϊ, όνταν κλόσκεσαι μ’ανεσπάλεις, ψωμί ουκ εν σο σπίτι!
– Φέρον και λίγα μεϊβέδες, μήλα, απίδε, οτ’ευρίσκεις.
– Έεεϊ, για τερ αδα μέρ!!!
– Φέρομέ και έναν κουβάρι ράμμα.
– Ντο είχα εκυρόθεν.
– Άσπρο ασεν ααα!
Σημείωμα: το γράμμα Κ, που είναι τονισμένο, αντιστοιχεί με το ΤΣ και μερικές φορές με ΤΖ.
Τά γράμματα Χ και το Σ που είναι τονισμένα, αντιστοιχόυν με το Τουρκικό Ş ή με το Γερμανικό SCH. Τα γράμματα ΙΑ αντοιστιχούν με Ε. Μέσα στις προτάσεις υπάρχει η λέξηΟΥΚ και το ΚΙ ή ΚΕ αντί για ΔΕΝ και αυτό δεν είναι λάθος. Χρησιμοποιούνται και τα δύο!
Λεξιλόγιο του διαλόγου
χίτα = αμέσως, λάγα = πώς, τζεβάπι = απάντιση, συντυχένα = ομιλούσα, κοινούνταν = σερβίρονται, κέντις = εαυτό σου, τζεννέτι = παράδεισος, γιόξαμ = ή, ογράσεψα = προσπάθησα, αποτσοχίεν = άνοιξε μέχρι τέλος , καντούρεψες με = με έπεισες, γλυκί = γάλα, γάλα = γιαούρτι, τοχτόρ = ιατρός, καχβέδες = καφενεία, μεϊβέδες = φρούτα, εκυρόθεν = τελείωσε.
Όνοματα από Δέντρα, φυτά και χόρτα που φύονται ακόμη σήμερα στον ΠόντοΑγλάρι
Αγράμπελο
Αγράπι
Άγρι
Άγροδέσμι
Αγρογαλατίτσα
Αγροκάστανο
Αγροκίρεζο
Άγροκόμαρο
Αγροκρέμμυδο
Αγρο κουκουβάγκα
Αγρολάθυρο
Άγρο λιφτοκάρι
Άγρο μαντάκι
Άγρο ματσιδάλι
Άγρο μάυρο βότανο
Αγρόμηλο
Αγροστάφιλο
Αγροθώμαρο
Αγροβρέβυλο
Άγρο γιαραλμασί
Ακρένι
Αλάτι
Αλεγάχαντο
Αλεξάνδρο
Αλευρίτρα
Αλλοβόσκο
Αμπέλι
Αμπελίτσα
Αναπά
Ανίτσι
Ανιτσόχορτο
Ανκούρι
Απίδι
Αρκάπι
Αρκοθάμνι
Αρκολάχανο
Αρκομόρι
Αρκοτσούπαδο
Ασπράχαντο
Άσπρο γαϊδουροπάτιτσο
Αχάντι
Αχαντόμορο
Αχλάδι
Τσαιόχορτο
Τσέλι
Δέζμη
Δίκαρπα
Διφόρι
Δομάρι
Δράφηνο
Δρύδη
Δρομόφυλλο
Εργόδι
Φαρνάπι
Φαρφαροτσίτσεκο
Φασουλίκα
Φάυος
Φιδόχορτο
Φυτρούκα
Φλαμούρι
Φωτινάπι
Φραχνίχτρα
Φουρτσόχορτο
Φουρνόχορτο
Φούσκα
Φουσνίτσα
Φτελήδι
Φτερί
Γαγατσόχορτο
Γαλατίτσα
Γαλατόχορτο
Γαϊδουράπι
Γαιδουράχαντο
Γλυκόριζο
Γλέρι
Γογγυλίτρα
Γόγγιλο
Γουλάπι
Γουμέδι
Γρινζιλίτρα
Γρίντρα
Υδρόφιλο
Ηλόπι
Ήμερο δέσμη
Ήμερο κομαρι
Ήμερο λυκοθέρι
Ήμερο μαντάτσι
Ήμερο ματσιδάλι
Ήμερο μάυρο βότανο
Καζμάτσι
Καλαντάπι
Κανάβι
Κάπαρο
Καρδίτσα
Κάρδομα
Καρενέσι
Καρύδι
Καστανίκα
Καστανικας λορί
Καστανίτσα
Κάτενο
Κατενόχορτο
Κατσιμαλίτρα
Κεβενί
Καιζαγόχορτο
Κυλίτσι
Κυντέα
Κιρεζάπι
Κρίνος
Κλερθή
Κοτσίμπελο
Κοκινάχαντο
Κοκινάπι
Κολογκιθάπι
Κολογκίθη
Κολογκιθολόρι
Κολονόχορτο
Κολοτούρα
Κομάρι
Κογκορόχι
Κοντόχορτο
Κοπαλίτρα
Κοπαλόχορτο
Κοπρολάχανο
Κορμένια
Κορονόπρασο
Κρεμμύδι
Κρένι
Κριθάρι
Κουκαράχαντο
Κουκόχορτο
Κουκουβάγια
Κουλουντάρι
Κουντουράπι
Κουντουρόχορτο
Κουρσόχορτο
Κουσούτι
Κουσπίκα
Κουβαρίκα
Λάπαζο
Λαπιδόχορτο
Λαθίρι
Λαχανίτσα
Λάχανο
Λαζάπι
Λαζούτι
Λεφτοκάρυ
Λεβόρι
Λυκοπάρι
Λίχτσί
Μαμμίκας μήλο
Μανκάπι
Μαντάκι
Μαρούλι
Μασούρι
Ματσιθάλλι
Μαυράχαντο
Μαυρομάτενα
Μάυρο στάφιλι
Μάζαρο
Μελεσιδίτρα
Μελιτάπι
Μηλάπι
Μήλο
Μινζολόχι
Μόρι
Νερόχορτο
Οριόχορτο
Ορμόχορτο
Ορμουκένι
Παλαφόχορτο
Παπουτσόχορτο
Παρπετενί στίπικα
Παρχαρο τσίτσεκο
Παρχαρόχορτο
Πατίτσι
Πατιτσόχορτο
Πεγαδόχορτο
Πεγαδίτσα
Πεμπελίδη
Πεντικολαθιρίτρα
Πεταλίτρα
Πιπέρι
Πιπερίτσα
Ποδαρίκα
Ποδαρίτρα
Ποδαρόχορτο
Πράσα
Πρασόχορτο
Ψομομυρίχτρα
Πουλγούρι
Πουλικόχορτο
Πουμπουροτσίτσεκο
Ραματίτσα
Ρεφάνι
Ρεφανίτσα
Σαλούτι
Σαχταρίτσα
Σαχταρόχορτο
Σεφτελίδη
Σέφτελο
Σηδιρόχορτο
Χήμιχτρα
Σίντζα
Σκόρδο
Σπαθόχορτο
Σπαχτουκένι
Σπεντάμι
Σταφίλι
Σταμνάπι
Στανπολίκα
Στάρι
Σταρνάπι
Σταρόχορτο
Στάχι
Σταχόμα
Στίπικα
Στρένι
Στρύδι
Χερομηλάπι
Χιάπουκες
Χιατούρι
Χινετίτσα
Σκυλκακαλίτρα
Σκιλκοκκίμπελο
Σκυλόχορτο
Χιονάρι
Τεβόρι
Τεζί
Θάμνι
Θερνάπι
Θομάρι
Τραπεζάπι
Τριφιλίτσα
Τρίφυλλο
Τσαμένα
Τσαμτσαγούσι
Τσατσί
Τσέρτσι
Τσηλετούρα
Τσιφίνι
Τσιγκάρι
Τσιλετούρα
Τσορμόχορτο
Τσιμαχτάκι
Τσιμπόνα
Τσιμπονόχορτο
Τσιχονολόρι
Τσούφι
Τσουντζούχα
Τσουπάδι
Τσουρανέα
Χαλαζάπι
Χαλβάνι
Χαμοκέρασα
Χανάπι
Χαντόκοκο
Χαρμανάπι
Χαψιμάτι
Χλορό
Χολίδη
Χολχόνι
Χοντράπι
Χοχότη
Χουσνίτσα
Χτυπάρι
Χτυπαρίτσα
Χτυπερίδι
Βαγή
Βλάντι
Βόβοχο
Βουδογλόνι
Βουτεράπι
Βουτερίτσα
Βουτερόχορτο
Βρέδι
Βρέβυλο
Βρίο
Γυθιρόχορτο
Ζακουτόχορτο
Ζαρζέλα
Ζαρζελέτρα
Ζερκαδίτσα
Ζμήλο
Ζορζολόχι
Ζουμάχι
Ζουχία
Ζουζούλα
Σημείωμα: το γράμμα Κ , που είναι τονισμένο, αντιστοιχεί με το ΤΣ και μερικές φορές με ΤΖ.
Το γράμμα Γ , που είναι τονισμένο, αντιστοιχεί με το ΤΖ. Τά γράμματα Χ και Σ που είναι τονισμένα, αντιστιχόυν με το Τουρκικό Ş ή με το Γερμανικό SCH. Τα γράμματα ΙΑαντιστοιχούν με Ε.
Ονόματα από ζώα και έντομα
Αγροκόσσαρο αγριόκοτα.
Άλεγος = Άλογο.
Αλεπού = Αλεπού.
Αναβάγουλα =αρουραίος
Ανκόνα = Είδος φιδιού.
Αράχνα = Αράχνη.
Άρκος = Αρκούδι.
Αγελάδι = Αγελάδα.
Αϊτός = Αετός.
Τσάκρικα = Τζίτζικας.
Τσίσα = Kουρούνα
Τσουτσουπέτα = Ένα έιδος εντόμου.
Εχμούλα = Μέλισσα που κουβαλά μέλι στη φωλιά.
Εγίδι = Γίδα.
Φαρφάρα = Πεταλούδα.
Φαρφατούρα = Πεταλούδα (Οξοχό).
Φτίρα = Ψείρα.
Φουρνός = Βάτραχος.
Φουτίχτρα = Βρομούσα.
Γάντζο = Είδος τσιμπουριού.
Γαργανίκα = Είδος πουλιού.
Γαρκό = μόσχος.
Γάιδαρος = Γάιδαρος.
Γότσί = Αιγόκερος
Γόρκο = Ένα είδος ψαριού που βρίσκεται κοντά στις πέτρες.
Υδροφόρα = Είδος μέλισσας που κουβαλά νερό στη φωλιά του.
Καλοπίκα = Είδος πουλιού που τρώγεται.
Καγκάνα = Είδος κουνουπιού.
Κανζιμύτρα = Είδος εντόμου που συνήθως βρίσκεται στα φουντουκιά.
Κάτα = Γάτα.
Κετσί = Κατσίκι.
Κοκότσί = Έντομο στην παιδική γλώσσα.
Κοπρίτσα = Κοπροβαβούλα.
Κοπροπούμπουρο = Σκαθάρι
Κόσπα = Κότσυφος.
Κορόνα = Κορόνα.
Κοσσάρα = Κότα.
Κόσιφας = Κότσυφας.
Κοστάντα = Ένα είδος πουλιού.
Κοσσού = Η κλώσα.
Κοχλίδι = Σαλιγκάρι.
Κοχράκα = Κοράκι.
Κουκαράς = Είδος εντόμου με μαύρα και σκληρά φτερά.
Κούκος = Κούκος.
Κουλούμπι = Κουνούπι.
Κουλουχτερά= Πελεκάνος
Κουντούζι = Ενυδρίς, Νερόσκυλο
Κουτάβι = Κουτάβι.
Λύκος = Λύκος.
Μελεσίδι = Μέλισσα.
Μετρετέρα = Είδος σκωληκιού που περπατώντας σαν να μετράει τον τόπο.
Μυρμήγκα = Μυρμήγκι.
Μομόλα = Μύγα.
Μοζί = Ταύρος.
Μουλάρι = Μουλάρι.
Μουσκάρι = Μοσχάρι.
Νηφίτσα = Νυφίτσα.
Οψάρι = Ψάρι.
Παλάχια = Μικρό σκυλάκι.κουτάβι
Πρόβατο = Πρόβατο.
Πουλί = Πουλί.
Πουλίκα = Μικρό πουλί.
Πουμπούρι = Ένα είδος μελισσιού με αρκετές λεπτές τρίχες.
Πουμπουροτσίτσεκο = Πασχαλίτσα.
Ράγνα = Κάβουρας.
Σαλικούτρα = Μικρό βατράχι.
Σκολέκι = Σκώληκας.
Σκορπέϊος = Σκορπιός.
Σκύλος = Σκύλος.
Ταντανίτσα = Είδος πουλιού που περπατώντας χορεύει. Μάλλον Σουσουράδα.
Τέζα = Τσιμπούρι.
Θώπεκας = Τσακάλι.
Τσαρανπούλα = κωλοφωτιά.
Τσιτσίλι = Ένα είδος σκουληκιού που βρίσκεται στα έντερα. Είναι σαν ταινία και σε χρώμα λευκό. Μάλλον Τριζόνι.
Βούϊδι = Βόδι.
Χαντόχερο = Σκαντζόχοιρος.
Χατζινίκα = Είδος πουλιού.
Χολισάυρα = Ζωγραφός.
Ζαγάρι = τσοπανόσκυλο.
Ζερκάδι = Ζαρκάδι.
Ζινός = Γλάρος.
Ζώο = Ζώο.
Η στάση της Τουρκίας
Η Τουρκία, όπως και παλαιά συνεχίζει την προσπάθεια της για να μας εξαφανίσει εντελώς από τίς σελίδες της ιστορίας και δεν θέλει να ακούσει τίποτα για μας. Οι αρχές αυτής της χώρας, προσπάθησαν να μας εκφοβίσουν για να μην ταξιδέψουμε προς την Ελλάδα, για να μην έχουμε επαφές με τους Έλληνες ή με Πόντιους από την Ελλάδα και γι’ αυτό, κατά καιρούς συλλάβανε Ελληνόφωνους που σπούδαζαν ή έμεναν και δούλευαν εδώ στην Ελλάδα. Πριν μερικά χρόνια είχε συζητηθεί το Ποντιακό ζήτημα στο Στρατιωτικό Επιτελείο Της Τουρκιάς και θεωρήθηκε επικίνδυνο και διαμελιστικό μετά από το Κουρδικό. Το πρώην Δικαστήριο Της Κρατικής Ασφάλειας, είχε βγάλει ένταλμα σύλληψης για τους δικούς μας που δούλευαν στην Ελλάδα και μέσα στα πλαίσια αυτού του εντάλματος, συνελήφθηκε και προφυλακίστηκε ένας πόντιος από την Τραπεζούντα που σπούδαζε εδώ στην Αθήνα. Κρατήθηκε επί μήνες. Εκτός αυτού, από καταγγελίες χωρικών μάθαμε ότι μέχρι και πρίν από δύο με τρία χρόνια, πραγματοποιούσαν στρατιωτικές επιδρομές στα Ελληνόφωνα χωριά για να εκφοβίσουν τον κόσμο, μπαίνανε σε σπίτια που πολλές φορές δεν υπήρχε ο άνδρας του σπιτιού και τρόμαζαν της γυναίκες, δήθεν ψάχνανε άτομα που βρισκόντουσαν στην Ελλάδα. Όσο και γελοίο αν σας φαίνεται, ψάχνανε ακόμη και άτομα που είχαν γραφτεί ως μέλη, στην μοναδική ιστοσελίδα www.romeyika.com που εκπέμπει Ποντιακά τραγούδια από την Ελλάδα, στο ράδιο που δημιουργήθηκε με μοναδικό σκοπό την διατήρηση και διάσωση της τοπικής γλώσσας των Ελληνόφωνων χωριών. Το χειρότερο από όλα είναι πως συνειδητά έκλεισαν τα μάτια σε διάφορες ακραίες εθνικιστικές και Ισλαμιστικές οργανώσεις, ώστε να εδρεύουν ανενόχλητα στην περιοχή, προκειμένου να αφομοιώσουν τον Ελληνόφωνο πληθυσμό και να αλωθεί εντελώς ο τοπικός πολιτισμός.
Η στάση της Ελλάδος
Η Ελλάδα δεν κρατά απλώς μία ουδέτερη στάση, αλλά προσπαθεί να μην έρθει σε επαφή με κανέναν Ελληνόφωνο και δεν δίνει εύκολα βίζα σε όσους έρχονται από τον Πόντο και θέλουν να ταξιδέψουν προς την Ελλάδα. Κατά καιρούς, προσπάθησε να απελάσει Ελληνόφωνους από τον πόντο που σπουδάζανε σε διάφορα πανεπιστήμια της Ελλάδος. Εκτός αυτού, όσοι Ελληνόφωνοι κατάφεραν και πέρασαν λαθραία τα σύνορα και έφτασαν σε αυτή τη χώρα, αμέσως συνελήφθησαν και στάλθηκαν πίσω , χωρίς να γίνει ποτέ δεκτή η αίτησή τους για παραχώρηση ασύλου κάτι που συνήθως δεν το κάνουν σε άλλους ξένους. Τέλος, όσοι Ελληνόφωνοι κατάφεραν να έρθουν μέχρι την Αθήνα και ζήτησαν άσυλο από τις αρχές, επί πολλά χρόνια περιμένουν για να γίνει αποδεκτό το αίτημα τους.
Η στάση των Ποντίων
Η στάση των Ελληνο-υπηκόων Ποντίων απέναντι στους Ελληνόφωνους του Πόντου, παρόλο που είναι φιλική, μερικές φορές είναι και καχύποπτη. Δεν εμπιστεύονται αυτούς που ζούνε στην Ελλάδα και έχουν τον φόβο μήπως και είναι κατάσκοποι της Τουρκίας. Εκτός αυτού, πολλοί πού ταξιδεύουν προς τον Πόντο, ψάχνουν για κρυπτο-χριστιανούς και ρωτάνε ανόητες, προκλητικές και ενοχλητικές ερωτήσεις στους Ελληνόφωνους που συναντάνε. Όπως παραδείγματος χάρη είναι ερωτήσεις σαν αυτές: «Τί αισθάνεσαι; το Ρομαιϊκό σου όνομα πώς είναι; ο παππούς σου, η γιαγιά σου είχαν Ρομαιϊκό όνομα; στο χωριό σας υπάρχουν κρυπτοχριστιανοί; αν γίνει πόλεμος μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας με ποίους θα είσαι; Ρομαιϊκό άνδρα προτιμάς, κορίτσι μου, η Τουρκικό, κλπ.
Με αυτές τις ερωτήσεις προσπαθούν να καταλάβουν ,αν έχουν συναντηθεί με κάποιον ,αν αισθάνεται Έλληνας ή όχι. Με αυτόν τον τρόπο προσπαθούν να αποκαλύψουν κρυπτο-χριστιανούς στον Πόντο ( Ίσως να υπάρχουν μερικοί μεμονωμένοι άνθρωποι που μπόρεσαν να κρατήσουν την θρησκεία των προγονών τους). Εκτός αυτού, δηλαδή εκτός της επιμονής τους προς την αποκάλυψη του κρυφού, στην ουσία δεν ενδιαφέρονται για τίποτα άλλο και δεν τους απασχολεί η εξαφάνιση της Ποντιακής γλώσσας και γενικά του Ποντιακού Πολιτισμού που τόσα χρόνια μπόρεσε να ζήσει στον τόπο που γεννήθηκε. Το μόνο που φάνηκε πως τους απασχολεί είναι η βάφτιση των Ελληνόφωνων που ήρθαν από τον Πόντο και σήμερα ζούνε στην Ελλάδα. Κατά καιρούς έγιναν τέτοιες προσπάθειες και κατάφεραν να βαφτίσουν μερικούς, μέ πολυτελέστατες τελετές και με την συμμετοχή επώνυμων στελεχών τις Ποντιακής κοινωνίας.
Η κατάσταση σήμερα
Εξαιτίας της καθυστερημένης οικονομικής κατάστασής της περιοχής Τραπεζούντας, ο κόσμος συνέχεια μεταναστεύει προς τα δυτικά μέρη της Τουρκίας και δυστυχώς τα χωριά αδειάζουν. Ήδη έχουν δημιουργηθεί ολόκληρες κοινότητες στη Σμύρνη, στην Πόλη, στο Ανταπαζάρι, κοντά στην Νικομήδεια κλπ. μία μικροκοινωνία υπάρχει και στην Κουρδική επαρχία στο Βάν. Την δεκαετία του 60, ήδη αρκετοί είχαν μεταναστέψει προς την Ευρώπη, συγκεκριμένα προς την Γερμανία και Γαλλία. Αυτοί που μεταναστεύουν δεν γυρίζουν εύκολα πίσω και τα παιδιά που παίρνουν μικρά μαζί τους ή αυτά που γεννιούνται εκεί, δεν μπορούν να μάθουν την μητρική τους γλώσσα. Μέσα στο πλήθος της Τουρκίας εξαφανίζονται σιγά σιγά. Εκτός αυτού, η εξάπλωση των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης και η προπαγάνδα του Τουρκικού εθνικισμού μέσω αυτών, άρχισε να αλώνει τον τοπικό πολιτισμό σε κάθε επίπεδο. Η απαγόρευση της μητρικής γλώσσας στα σχολεία και η απαξίωση της Ρωμαίϊκής γλώσσας από τους δασκάλους των σχολείων, σπρώχνει τα παιδιά ώστε να χρησιμοποιούν τα Τουρκικά στην καθημερινότητα.
Παρόλα αυτά, σήμερα υπάρχουν μικρές και μεμονωμένες προσπάθειες για να συλλεχθούν οι λέξεις της και να καταγραφεί η Ποντιακή διάλεκτος στον Πόντο . Για να μάθει την ιστορία του αυτός ο λαός . Σιγά σιγά άρχισαν να ανταμώνουν οι Ελληνόφωνοι της Τουρκίας με τους Έλληνες υπηκόους στην Ελλάδα και ιδιαίτερα στο εξωτερικό.
Παρ’ όλες τις θετικές προσπάθειες που άρχισαν να γίνονται, δυστυχώς η Ποντιακή γλώσσα βρίσκεται μέσα στην κόκκινη λίστα της UNESCO. Δηλαδή, βρίσκεται μέσα στις γλώσσες που πολύ σύντομα θα σβήσουν. Ας ευχηθούμε όλοι να υπάρξουν ευνοϊκές συνθήκες για την διάσωση του πολιτισμού μας. Να ζήσουν οι μητέρες οι οποίες θα γεννήσουν παιδιά που θα μιλήσουν Ρωμαίϊκα. Να ζήσουν αυτά τα παιδιά ώστε να ζήσει η λέξη γλώσσα, η λέξη μάνα, η λέξη αγάπη και να ζήσει η λέξη πουλόπο’μ.
Σημείωμα: Αυτή η εργασία, δημοσιεύτηκε σε ένθετο της Ελευθεροτυπίας