Πίσω από τον πάγκο του φαρµακείου όπου εργάζεται - το πρώτο επιστηµονικό της Θεσσαλονίκης - «στριµώχνει» τα όνειρά του. Λέξεις που δεν έχουν βρει ακόµη τον δρόµο τους στο χαρτί, εικόνες που ακόµη δεν είναι έτοιµες να ξεπηδήσουν από την άκρη του πινέλου του. Οι σπόροι όµως υπάρχουν µέσα στον νου του. Η σπορά έχει αρχίσει εκεί, µέσα στο φαρµακείο - κληρονοµιά από τον πατέρα του - όπου αγιορείτες µοναχοί πηγαίνουν να αγοράσουν φάρµακα καθώς αποτελεί τον επίσηµο προµηθευτή των µονών του Αγίου Ορους, πριν το φαρµακείο αυτό εξελιχθεί σε µείζον λογοτεχνικό στέκι της πόλης.
Κι εκείνος - ο αυτοδίδακτος μεν, καινοτόμος δε, ζωγράφος Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης - μετά τις πρώτες εκείνες συζητήσεις με τους μοναχούς αποφασίζει να φθάσει ώς την Αθωνική Πολιτεία για πρώτη φορά το 1933. Στα επόμενα 60 χρόνια θα ταξιδέψει ώς τη χερσόνησο του Αθω ακόμη 93 φορές και θα γράψει:«Εκεί που κατέληξαν οι επί του θέματος από μακρού χρόνου συλλογισμοί μου είναι ότι το Αγιον Ορος μπορεί να παρομοιαστεί, αν όχι να ταυτιστεί, με τη δεύτερη πανοπλία του Αχιλλέως».
«Ο Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης ήταν θρέμμα του Αγίου Ορους. Πήγε εκεί αδιαμόρφωτος και η ζύμωση ξεκίνησε από την αρχή. Την επόμενη χρονιά θα φτιάξει το πρώτο του ζωγραφικό έργο. Δυο χρόνια αργότερα θα ολοκληρώσει το πρώτο του μυθιστόρημα. Και ύστερα από έντεκα χρόνια θα συμμετάσχει για πρώτη φορά σε ομαδική έκθεση. Διέφερε σημαντικά από τον Καζαντζάκη ή τον Σικελιανό που είχαν ήδη διαμορφωμένη καλλιτεχνική προσωπικότητα και δράση και πήγαν και κονταροχτυπήθηκαν.
Διέφερε όμως και από τον Παπαλουκά που πήγε και θήτευσε», λέει ο γιος του Γαβριήλ Νικολάου Πεντζίκης με αφορμή την πρώτη μεγάλη αναδρομική έκθεση ζωγραφικών έργων του πατέρα του - σχεδόν 400 -, την οποία επιμελείται, με δημιουργίες που προέρχονται τόσο από δημόσιες όσο και από ιδιωτικές συλλογές και περιλαμβάνουν από προσχέδια έως τα τελικά έργα που δημιουργούν ένα παλίμψηστο, ώστε οι επισκέπτες να έχουν την ευκαιρία να παρακολουθήσουν την εξέλιξη του τρόπου δουλειάς του καλλιτέχνη.
Η έκθεση πραγματοποιείται με αφορμή τη συμπλήρωση είκοσι χρόνων από τον θάνατο του ιδιαίτερου πνευματικού ανθρώπου που σφράγισε με την παρουσία του την καλλιτεχνική ζωή του 20ού αιώνα στην Ελλάδα και θα φιλοξενηθεί από τις 13 Δεκεμβρίου στο Πολιτιστικό Κέντρο Θεσσαλονίκης του Μορφωτικού Ιδρύματος της Εθνικής Τραπέζης.
Αυτός ο «έρωτας» του καλλιτέχνη με το Αγιον Ορος ήταν και η αφορμή για την έκθεση. Και συγκεκριμένα η πρώτη παρουσίαση του σημειωματαρίου του από την πλέον πολυήμερη επίσκεψή του (20 ημέρες την περίοδο Ιουλίου -Αυγούστου 1952) με τον επίσης ζωγράφο Γιώργο Παραλή.
«Οταν είδα τον χώρο κατάλαβα πως δεν μπορούσε να γεμίσει με το υλικό από το σημειωματάριο - με σχέδια, σημειώσεις για τη χλωρίδα (σ.σ.: είχε σπουδάσει Βοτανική), σχόλια για τις τοιχογραφίες, τους μοναχούς και τους επισκέπτες - και ορισμένα προγενέστερα και μεταγενέστερα έργα. Επρεπε να δώσω πατήματα στον επισκέπτη ώστε να καλυφθεί το κενό», εξηγεί ο επιμελητής.
Κι έτσι γεννήθηκε η έκθεση που καλύπτει έξι δεκαετίες δημιουργικής δουλειάς και ξεκινά από το πρώτο χρονολογημένο σχέδιο του Πεντζίκη (7/6/1936) και φθάνει έως το έργο που έμεινε ημιτελές λόγω του θανάτου του (13/1/1993), χωρίς να λείπουν και εμβόλιμες θεματικές ενότητες που αφορούν τη γενέτειρά του Θεσσαλονίκη, το θήλυ, τη φύση και το σημειωματάριο. Μια έκθεση «που παρουσιάζει το σύμπαν του Πεντζίκη και την ερμηνεία του σύμπαντός του. Ολο του το έργο - συγγραφικό και ζωγραφικό - δεν είναι παρά μια πολύ ειλικρινής αντιμετώπιση της παράδοσης με δυναμικό τρόπο», δίνει το στίγμα ο Γαβριήλ Πεντζίκης.
«Πολλά έργα, ιδιαίτερα της πρώιμης περιόδου, πιθανόν να ξαφνιάσουν τους επισκέπτες, δεδομένου ότι είναι και τα λιγότερο γνωστά. Είναι τα χρόνια μεταξύ του 1934 και του 1952, όπου επικρατούν οι αναζητήσεις και οι πειραματισμοί. Στην τελευταία περίοδο δε, 1967-1993, το θεματολόγιο γίνεται πιο θρησκευτικό», συνεχίζει.
Τελικά ο Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης καθιερώθηκε στο συλλογικό ασυνείδητο ως ζωγράφος ή ως συγγραφέας; «Η έκθεση δείχνει ότι καθιερώθηκε πρώτα μάλλον ως ζωγράφος με την πρώτη του ατομική στην Αθήνα το 1958 και εν συνεχεία, το 1963, ως συγγραφέας όταν κυκλοφορεί από τον Ικαρο η "Αρχιτεκτονική σκόρπιας ζωής"», απαντά ο γιος του Γαβριήλ Νικολάου Πεντζίκης. «Η έκθεση δείχνει την προσπάθεια μιας διφυούς καλλιτεχνικής προσωπικότητας η οποία καταφέρνει μέσω της εξέλιξης να ενοποιήσει τα δύο σκέλη, όπως για παράδειγμα όταν χρησιμοποιούσε ραπιδογράφο και για να γράφει και για να ζωγραφίζει.
Ταυτόχρονα ιχνηλατεί το πώς ανταποκρίθηκε σε δύο αποκαλύψεις που του χαρίστηκαν. Πρώτον την αφαίρεση των επιχρισμάτων από τοιχογραφίες και ψηφιδωτά εκκλησιών που είχαν μετατραπεί σε τζαμιά τη δεκαετία του '30, γεγονός που του επέτρεπε να ανεβαίνει στις σκαλωσιές και να βλέπει τα ψηφιδωτά από την ίδια απόσταση με τον δημιουργό τους. Και δεύτερον την αποκάλυψη του ελληνικού τοπίου το 1950 - το οποίο δεν γνώριζε λόγω των ιστορικών συνθηκών, όπως Κατοχή και Εμφύλιος - ως βάλσαμου για τις πληγές του παρελθόντος».
Για ποιον λόγο - πέρα από την επέτειο θανάτου - μπορεί να είναι επίκαιρη μια αναδρομική έκθεση για τον Νίκο Γαβριήλ Πεντζίκη; «Ζούμε σε μια εποχή ψεύδους και το πληρώνουμε με την τσέπη και το πετσί μας. Επειδή ο Πεντζίκης εξ ορισμού λειτουργεί με ειλικρίνεια, την οποία καταθέτει καλλιτεχνικά, αυτό πιστεύω βοηθάει», καταλήγει ο επιμελητής.