20/09/2020 - 15:44
Η Μάχη του Βαλμί ήταν η πρώτη μεγάλη νίκη του γαλλικού στρατού κατά τη διάρκεια των πολέμων που ακολούθησαν τη Γαλλική Επανάσταση. Η μάχη διεξήχθη στις 20 Σεπτεμβρίου 1792, καθώς τα πρωσικά στρατεύματα του Δούκα του Μπράουνσβαϊχ προσπάθησαν να προελάσουν μέχρι το Παρίσι. Οι στρατηγοί Φρανσουά Κελλερμάν και Σαρλ Ντιμουριέ σταμάτησαν την προέλασή τους κοντά στο χωριό Βαλμί.
Σ’ αυτή την πρώιμη φάση των Πολέμων της Γαλλικής Επανάστασης (γνωστή και ως Πόλεμος του Πρώτου Συνασπισμού), η νέα γαλλική κυβέρνηση βρέθηκε περικυκλωμένη απ’ όλες τις πλευρές και η τοπική νίκη στο Βαλμί ήταν μεγάλη ψυχολογική νίκη για τους επαναστάτες. Η μάχη θεωρήθηκε καταστροφική ήττα για τον περίφημο πρωσικό στρατό. Μετά τη μάχη, η Εθνική Συνέλευση ανέκτησε το θάρρος της και κήρυξε το τέλος της μοναρχίας στη Γαλλία και την εγκαθίδρυση της Πρώτης Γαλλικής Δημοκρατίας. Η νίκη των Γάλλων στο Βαλμί επέτρεψε την ανάπτυξη της επανάστασης και θεωρείται ως μια από τις πιο σημαντικές μάχες όλων των εποχών.
Όσο η Γαλλική Επανάσταση βρισκόταν σε εξέλιξη, οι μονάρχες των άλλων ευρωπαϊκών χωρών φοβήθηκαν πως το επαναστατικό κύμα θα επεκταθεί και στις χώρες τους. Ο Πόλεμος του Πρώτου Συνασπισμού ήταν μια προσπάθεια να σταματήσουν την επανάσταση ή να την περιορίσουν στη Γαλλία. Στην πρώιμη φάση του πολέμου, οι γαλλικές δυνάμεις δεν είχαν διακριθεί, και οι εχθρικές δυνάμεις προέλασαν απειλητικά στα βάθη της Γαλλίας με σκοπό να βάλουν τέλος στην Επανάσταση και να επαναφέρουν την παραδοσιακή μοναρχία. Ο βασιλιάς Φρειδερίκος Γουλιέλμος Β’ της Πρωσίας έλαβε τη στήριξη των Βρετανίας και της Αυστρίας για να στείλει τον Δούκα του Μπράουνσβαϊχ με μεγάλες δυνάμεις εναντίον του Παρισιού. Το στράτευμα του Δούκα του Μπράουνσβαϊχ αποτελείτο από Πρώσους και Αυστριακούς βετεράνους, καθώς επίσης και φιλοβασιλικά στρατεύματα του Κοντέ. Ο Γάλλος διοικητής Ντυμουριέ, εν τω μεταξύ, αποφάσισε να επιτεθεί στις Αυστριακές Κάτω Χώρες, αλλά αναγκάστηκε να ακυρώσει το σχέδιο λόγω της άμεσης απειλής του Παρισιού.
Σύμφωνα με σύγχρονους ιστορικούς, το μισό πεζικό του Ντυμουριέ είχε υπηρετήσει τακτικά στον παλιό Βασιλικό Στρατό, μαζί με σχεδόν ολόκληρο το ιππικό και το πυροβολικό.[8] Αυτός ο επαγγελματικός πυρήνας έπαιξε σταθεροποιητικό ρόλο στην οργάνωση των εθελοντικών στρατευμάτων που είχαν στρατολογηθεί τον Ιούνιο και τον Ιούλιο του 1791.
Η στρατιά του Δούκα του Μπράουνσβαϊχ κατέλαβε το Λονγκβί στις 23 Αυγούστου και το Βέρντεν στις 2 Σεπτεμβρίου, ενώ μετά συνέχισε την πορεία της για το Παρίσι μέσω των στενωμάτων του Δάσους του Αργκόν. Ως απάντηση, ο Ντιμουριέ σταμάτησε την πορεία του στις Κάτω Χώρες και άλλαξε πορεία, προσεγγίζοντας τα εχθρικά στρατεύματα από την οπισθοφυλακή τους. Από το Μετζ, ο Κελλερμάν κινήθηκε για να βοηθήσει τον Ντυμουριέ και τα δύο στρατεύματα ενώθηκαν στο χωριό του Σεντ-Μενεχούλντ στις 19 Σεπτεμβρίου. Οι γαλλικές δυνάμεις βρίσκονταν στα ανατολικά των πρωσικών, πίσω από τις γραμμές τους. Θεωρητικά, οι Πρώσοι μπορούσαν να συνεχίσουν ακάθεκτοι την πορεία τους, αλλά τέτοιο ενδεχόμενο δεν λήφθηκε ποτά στα σοβαρά, καθώς η απειλή για τις γραμμές εφοδιασμού και επικοινωνίας ήταν μεγάλη για να αγνοηθεί. Η κατάσταση των Πρώσων επιδεινώθηκε από τις κακές καιρικές συνθήκες και την αύξηση των ασθενειών και ο Δούκας του Μπράουνσβαϊχ αναγκάστηκε να δώσει μάχη.
Ο Δούκας του Μπράουνσβαϊχ κινήθηκε μέσω των βορείων δασών με την ελπίδα να αποκόψει τον Ντιμουριέ. Τη στιγμή που ολοκληρωνόταν ο πρωσικός ελιγμός, η αριστερή πτέρυγα του Κελλερμάν προχώρησε και έλαβε θέση στις πλαγιές μεταξύ του Σαιντ-Μενεχούλντ και του Βαλμί. Το επιτελείο του επικεντρώθηκε γύρω από ένα παλιό ανεμόμυλο και οι βετεράνοι πυροβολητές είχαν παραταχθεί καλά δίπλα του και ξεκίνησαν τον κανονιοβολισμό του Βαλμί. Ακολούθησε μια σύγκρουση μεταξύ των πυροβόλων μεγάλου βεληνεκούς με νικήτρια τη γαλλική πλευρά, ενώ το πεζικό των Πρώσων έκανε μάταιες προσπάθειες να προωθηθεί ανάμεσα στην πυρκαγιά που προκλήθηκε στον υπαίθριο χώρο.
Καθώς οι Πρώσοι αμφιταλεύονταν, ο Κελλερμάν σήκωσε το καπέλο του και φώναξε τη γνωστή φράση «Ζήτω το Έθνος!» (γαλ. Vive la Nation!). Η κραυγή επαναλήφθηκε από ολόκληρο τον γαλλικό στρατό, προκαλώντας σοβαρό πλήγμα στο ηθικό των Πρώσων Προς έκπληξη όλων, ο Δούκας του Μπράουνσβαϊχ αποσύρθηκε από το πεδίο της μάχης. Οι Πρώσοι κύκλωσαν τις γαλλικές θέσεις και ξεκίνησαν να υποχωρούν προς ανατολάς. Οι δύο στρατιές είχαν περίπου την ίδια δύναμη, με τον Κελλερμάν να έχει στη διάθεση του περίπου 36.000 άνδρες και 40 κανόνια, ενώ ο Δούκας του Μπράουνσβαϊχ είχε 34.000 άνδρες και 54 κανόνια. Κατά τη διάρκεια της υποχώρησης του Δούκα του Μπράουνσβαϊχ, οι απώλειες των Γάλλων δεν ήσαν περισσότερες από τους 300 άνδρες και οι απώλειες των Πρώσων δεν ξεπέρασαν τους 200 άνδρες.
Η απότομη λήξη της δράσης προκάλεσε έξαρση στις γαλλικές δυνάμεις. Το ερώτημα γιατί οι Πρώσοι υποχώρησαν δεν είχε απαντηθεί ποτέ. Οι περισσότεροι ιστορικοί θεωρούν πως οι Πρώσοι υποχώρησαν για τους εξής λόγους: οι εξαιρετικές αμυντικές θέσεις των Γάλλων μαζί με την ραγδαία αύξηση ενισχύσεων και εθελοντών με την απρόσμενη «φλόγα» τους έπεισαν τον προσεκτικό Δούκα του Μπράουνσβαϊχ να σταματήσει πριν χάσει πολλούς στρατιώτες, ειδικά όταν η ρωσική εισβολή στην Πολωνία απειλούσε την πρωσική άμυνα στα ανατολικά. Άλλοι ιστορικοί θεωρούν πως η υποχώρηση των Πρώσων οφείλεται σε μυστικές ενέργειες του Λουδοβίκου ΙΣΤ΄, ο οποίος προσπάθησε να αποφύγει δράση που θα του κόστιζε τη ζωή, ακόμα και σε δωροδοκία των Πρώσων που υποτίθεται ότι πληρώθηκαν με πετράδια από το στέμμα του Οίκου των Βουρβόνων. Ο Δούκας του Μπράουνσβαϊχ είχε λάβει πρόταση να αναλάβει τη διοίκηση των γαλλικών στρατευμάτων πριν το ξέσπασμα του πολέμου και απόδημες φατρίες χρησιμοποίησαν αυτό το γεγονός ως βάση για την κατηγορία προδοσίας εκ μέρους του. Ωστόσο, δεν υπάρχει απόδειξη για αυτή την υπόθεση και θεωρείται πως ο Δούκας του Μπράουνσβαϊχ, αν και είχε υιοθετήσει μια επιθετική πολιτική, δεν είχε το θάρρος να την φέρει εις πέρας όταν αντιμετώπισε για πρώτη φορά για την απρόσμενα πειθαρχημένη αντιπολίτευση Όπως και να’ χει, η μάχη έληξε με αποφασιστική νίκη των Γάλλων και χαλάρωσε την πίεση γύρω από τις γαλλικές θέσεις, και ο Δούκας του Μπράουνσβαϊχ πέτυχε μια ασφαλής αν και άδοξη υποχώρηση στα ανατολικά.
Αυτή η ήττα έγινε αιτία για την αποτυχία της πρωσικής εκστρατείας. Λόγω έλλειψης τροφίμων και δυσεντερίας, οι Πρώσοι υποχώρησαν μέχρι τον ποταμό Ρήνο. Τον Οκτώβριο, οι γαλλικές δυνάμεις κατέλαβαν το Μάιντζ. Ο Ντιμουριέ κινήθηκε κατά των Αυστριακών Κάτω Χωρών και ο Κελλερμάν διασφάλισε το μέτωπο στο Μετζ. Ο Ντιμουριέ πέτυχε μια μεγάλη νίκη στη μάχη του Ζεμαππέ τον Νοέμβριο του 1792, αλλά το επόμενο έτος υπέστη καταστροφικές απώλειες και αποσκίρτησε στη φιλοβασιλική πλευρά μέχρι το τέλος της ζωής του. Από την άλλη, ο Κελλερμάν συνέχισε τη στρατιωτική του καριέρα και το 1808 έλαβε τον τίτλο του Δούκα του Βαλμί από τον Ναπολέοντα.
Στην ιστοριογραφία της Γαλλικής Επανάστασης, η μάχη του Βαλμί συχνά παρουσιάζεται ως η πρώτη νίκη των πολιτοφυλάκων, η οποία είχε εμπνευστεί από την ελευθερία και τον εθνικισμό. Στην πραγματικότητα, παρά το γεγονός ότι εκατοντάδες εθελοντές συμμετείχαν στη μάχη, ο μισός γαλλικός στρατός ήταν επαγγελματικός μαζί με το πυροβολικό του Κελλερμάν, το οποίο έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στη μάχη. Το γαλλικό πυροβολικό είχε επίσης τακτικό πλεονέκτημα έναντι του πρωσικού. Αλλά, κατά τη λαϊκή γνώμη, η νίκη στο Βαλμί ήταν νίκη των πολιτοφυλάκων: η μάχη έμεινε γνωστή για την κραυγή του Κελλερμάν και την εκτέλεση της Μασσαλιώτιδας και του Ça Ira κατά τη διάρκεια της μάχης.
Την ίδια μέρα, η Νομοθετική Συνέλευση μετέφερε τις εξουσίες της στην Εθνική Συνέλευση. Στις επόμενες δύο μέρες, οι βουλευτές της Εθνικής Συνέλευσης κήρυξαν το τέλος της μοναρχίας και την αρχή της Γαλλικής Δημοκρατίας. Οι Πρώσοι αναγνώρισαν τη σημασία της μάχης όχι απλώς ως μια υποχώρηση ενός από τους πιο αποτελεσματικούς στρατούς της Ευρώπης αλλά ως ένα κρίσιμο στήριγμα στο επαναστατικό γαλλικό κράτος. Ο γνωστός Γερμανός συγγραφές και ποιητής Γιόχαν Βόλφγκανγκ Γκαίτε, ο οποίος συμμετείχε στη μάχη με το μέρος του πρωσικού στρατού, αργότερα έγραψε πως κατά τη διάρκεια της μάχης, οι σύντροφοι του τον πλησίασαν σε κατάσταση κατήφειας. Νωρίτερα, τους είχε υποστηρίξει με αξέχαστες και έξυπνες φράσεις, αλλά στο τέλος κατέληξε στο εξής συμπέρασμα: «Από αυτό το σημείο και από σήμερα ξεκινά μια νέα εποχή στην παγκόσμια ιστορία και όλοι μπορούμε να δηλώσουμε πως ήμασταν παρόντες στη γέννηση της».