Σύμφωνα με την ατομική φιλοσοφία του Δημόκριτου (460-370 π.Χ.) η υγεία του οργανισμού είναι αποτέλεσμα της ισορροπίας των δύο αντιθέτων (ζευγών), και η παραφροσύνη είναι αποτέλεσμα διαταραχής αυτής της ισορροπίας.
Κατά συνέπεια, η υγεία είναι αποτέλεσμα της υγείας του σώματος, σε αντίθεση με τις ορφικές αντιλήψεις του δυϊσμού (διχασμού) του σώματος και της ψυχής και την αντίληψη ότι οι παθήσεις του σώματος θεωρούνται παθήσεις της ψυχής, η οποία πρωτίστως πρέπει να θεραπευτεί. Η ατομική φιλοσοφία δέχεται την επίδραση του εξωτερικού περιβάλλοντος, της ατομικής προσπάθειας και την ανάπτυξη των λογικών ικανοτήτων, οι οποίες εξασφαλίζονται από τις αληθινές γνώσεις για τη ζωή και τον θάνατο. Οι γνώσεις αυτές απαλλάσουν τον άνθρωπο από τους φόβους, τα πάθη και τις δεισιδαιμονίες, και έτσι κατακτά την ευδαιμονία, τη σταθερότητα, και τη γαλήνη της ψυχής.
Ο Αντιφών και οι σοφιστές του 5ου π.Χ. αιώνα προσβλέπουν στην απαλλαγή του ανθρώπου από τα αίτια που θα του προκαλέσουν ψυχική δυσφορία. Δίνουν προτεραιότητα στον ψυχικό παράγοντα και στον ρόλο που παίζει στη γενική κατάσταση του ανθρώπινου οργανισμού. Δίνουν κυρίαρχο ρόλο στη νοητική λειτουργία και θεωρούν ότι το ανθρώπινο λογικό έχει τον πρώτο λόγο στην υγεία και στη νόσο.
Ο Αντιφών εφάρμοσε την τέχνη της αλυπίας, ψυχοθεραπευτική μέθοδο με βάση την αντίληψη ότι δεν υπάρχει ψυχικός πόνος που να μη μπορεί να τον αποτρέψει κάποιος με τη λογική. Εφάρμοζε θεραπεία κατά την οποία, με κατάλληλες ερωτήσεις, διερευνούσε τα αίτια που οδήγησαν στη μελαγχολία (π.χ. στρες) και θεράπευε τον ασθενή με τον λόγο, την πειθώ, την ερμηνεία των ονείρων και τις εξηγήσεις. Ο Αντιφών είχε εμβαθύνει επιστημονικά στο νόημα του ψυχισμού, στην επίδραση του περιβάλλοντος και στις αντιφάσεις της ψυχικής ζωής, και εφάρμοζε με επιτυχία την εντυπωσιακή για την εποχή του θεραπευτική μέθοδο.
Ο Πλάτων (424-348 π.Χ.) δέχεται τη θεωρία των χυμών του Ιπποκράτη, όχι όμως και την ιπποκρατική αντίληψη για τον κεντρικό ρόλο του εγκεφάλου, ενώ δεν απορρίπτει την «ιερότητα» της επιληψίας. Θεωρεί ότι ιερή είναι κάθε νόσος που προσβάλλει την ιερή ουσία, τον εγκέφαλο (Τίμαιος). Ο Πλάτων παραμένεις πιστός στην ορφική αντίληψη του δυϊσμού σώματος και ψυχής, και θεωρεί το σώμα υπεύθυνο για τα δεινά της ψυχής. Δεν δέχεται τις ψυχικές νόσους ως νόσους του εγκεφάλου, αλλά τις δυσμενείς επιδράσεις του σώματος στη λειτουργία της ψυχής. Ως κύρια ψυχική νόσο θεωρεί την αφροσύνη, την οποία διαιρεί στην άνοια και στη μανία: «...Πρέπει να συμφωνήσουμε ότι η άνοια είναι νόσος της ψυχής και ότι υπάρχουν δύο είδη άνοιας, η άνοια και η μανία... Η ένταση των πόνων και των ηδονών κάνουν τον άνθρωπο στο μεγαλύτερο μέρος της ζωής του τρελό και η ψυχή του εξαιτίας της δράσης του σώματος χάνει την υγεία και τη λογική της...» Στις ψυχικές παθήσεις ο Πλάτων κατατάσσει επίσης τις υπερβολικές ηδονές και τις λύπες.
Ο Πλάτων δέχεται τη θεϊκή προέλευση των νόσων, αλλά και τη θεϊκή παρέμβαση στη θεραπεία, και θεωρεί την ερωτική μανία θεόπνευστη, που τη στέλνουν οι θεοί για το καλό των ανθρώπων («...ως επ’ ευτυχία τη μεγίστη παρά θεών η τοιαύτη μανία δίδοται...»), (Φαίδρος).
Ο Αριστοτέλης (384-322 π.Χ.), σε αντίθεση με τον Ιπποκράτη, δεν θεωρούσε τον εγκέφαλο έδρα των ψυχικών λειτουργιών, αλλά την καρδιά, ενώ θεωρούσε τον εγκέφαλο ρυθμιστή της θερμοκρασίας του οργανισμού. Πίστευε ότι καθυστερούσαν να κλείσουν οι πηγές του εγκεφάλου για να διαφεύγει από εκεί η αυξημένη θερμοκρασία. Αλλιώς, αν ο εγκέφαλος θερμαινόταν ή ψυχόταν υπερβολικά, προκαλούνταν νόσοι, φρενίτις ή και θάνατος.
Κατά τον Αριστοτέλη, οι ψυχικές λειτουργίες επηρεάζονται από τις σωματικές, όπως συμβαίνει με τη μέθη και τις σωματικές νόσους, αλλά συμβαίνει και το αντίθετο.
Η θεραπεία συνίσταται στην επίδραση φαρμάκων και διαιτητικής αγωγής που αποσκοπούν στο να αποκαταστήσουν στο φυσιολογικό τις σωματικές λειτουργίες και ταυτόχρονα να απαλλάξουν τον ασθενή από την ψυχική διαταραχή, ενώ ταυτόχρονα θεραπεύεται και η σωματική νόσος (παράλληλη αλληλεπίδραση).
Πηγή: Σύγχρονη Ψυχιατρική