Back to top

Γιατί ο Λουδοβίκος ΙΔ΄ χαρτογραφούσε μυστικά το Αιγαίο

31/05/2018 - 20:39

Ο Λουδοβίκος ΙΔ’ διέταξε τους ναυτικούς μηχανικούς, τοπογράφους και χαρτογράφους του Γαλλικού Πολεμικού Ναυτικού να προβούν επειγόντως και με μυστικότητα σε λεπτομερή χαρτογράφηση θαλάσσιων στρατηγικών τοποθεσιών της Ανατολικής Μεσογείου και του Αιγαίου, στο χώρο όπου εκτείνονταν οι γεωστρατηγικοί ναυτικοί σταθμοί (σκάλες) της Γαλλίας στο Λεβάντε. Οι προδιαγραφές περί μυστικότητας περιελάμβαναν μεταμφίεση του πληρώματος σε κληρικούς και εμπόρους.

Η διαταγή που υπέγραφε ο επικεφαλής της αποστολής, υψηλόβαθμος κρατικός αξιωματούχος, Gravier d’Ortieres, αναφέρει συγκεκριμένα προς τα πληρώματα: Ό,τι θα φτιάξετε, θα το αναφέρετε στον βασιλέα. Η διαταγή Gravier ζητεί, μεταξύ άλλων, να αναγνωριστούν καθαρές περιοχές, ζώνες ασφαλούς αποβίβασης και ανεφοδιασμού, αμυντικές ζώνες, σημεία εποπτείας του χώρου, χώροι συγκέντρωσης στρατευμάτων, οχυρώσεις, η οικιστική διαμόρφωση και κτίρια από τα οποία μπορεί να οργανωθεί άμυνα. Επίσημα, πάντως, ο χαρακτήρας της αποστολής των Γάλλων στο Αιγαίο ήταν ειρηνικός, εμπορικός και επιστημονικός.

Γιατί, όμως, ο ισχυρότερος τότε ηγεμόνας της Ευρώπης ανέθεσε σε μία άριστα προετοιμασμένη ομάδα του ναυτικού να αποτυπώσει σε χάρτες υψηλότατης ακρίβειας τους βασικούς σταθμούς της θαλάσσιας διαδρομής που συνέδεε τα γαλλικά λιμάνια με την Κωνσταντινούπολη και τη Μέση Ανατολή; Η χαρτογραφία ανέκαθεν είχε μεγάλη επίδραση στη διεξαγωγή του πολέμου, τόσο σε επίπεδο στρατηγικής όσο και τακτικής, όμως, ήταν πολεμικά τα σχέδια του βασιλιά Ήλιου;

Η σημασία της αποστολής κάτω από την καθοδήγηση ενός υψηλού κρατικού αξιωματούχου, του Gravier d’Ortieres, είναι πολυδιάστατη και για να αποτιμηθεί πρέπει να συσχετιστεί με το ιστορικό περιβάλλον της εποχής». Όλη αυτή η επιχείρηση δεν ήταν τόσο ειρηνική και αθώα. Το υπογραμμίζει η ιστορική συγκυρία, την οποία δεν μπορούμε να παραβλέψουμε. Η οργανωμένη αποστολή των τοπογράφων μηχανικών και αξιωματικών του Γαλλικού πολεμικού ναυτικού στις ελληνικές θάλασσες στα 1685-87 συνέπεσε με σημαντικές πολιτικές στρατιωτικές εξελίξεις που άλλαξαν δραματικά τον πολιτικό χάρτη της νοτιοανατολικής Ευρώπης.

Στον μεγάλο αυστροτουρκικό πόλεμο, στην ανατροπή των γεωστρατηγικών ισορροπιών, όταν ο «Ιερός Συνασπισμός Linz» ανάγκασε την οθωμανική αυτοκρατορία σε άτακτη υποχώρηση προς τον νότο, ανακαταλαμβάνοντας τεράστιες περιοχές που επί αιώνες βρίσκονταν στην οθωμανική κυριαρχία, η Γαλλία βρέθηκε μπροστά σε μεγάλα διλήμματα.

Αν συνέχιζαν τη συνεργασία με τους Οθωμανούς, θα άφηναν ελεύθερο το πεδίο στους προαιώνιους αντιπάλους τους, τους Αυστριακούς, για κατακτήσεις στη βαλκανική και στους εμπορικούς ανταγωνιστές Βενετούς να αναζητήσουν αγορές στην αποικιοκρατική Ανατολή. Αν συμπολεμούσαν με τους χρόνια αντιπάλους τους, θα έχαναν όλα τα προνόμια που τους παρείχε ο Σουλτάνος. Τελικά ως ώριμη μεγάλη δύναμη κινήθηκαν σε όλα τα επίπεδα. Φανερά συμμετείχαν στα ευρωπαϊκά στρατεύματα που πολεμούσαν εναντίον των Τούρκων.

Ερωτηματικά εγείρονται και ως προς τον ρόλο του Gravier d’Ortieres, ο οποίος καταγράφοντας τις αδυναμίες της οθωμανικής στρατιωτικής μηχανής δεν δίστασε –ξεπερνώντας ίσως και τις εντολές του βασιλιά– να του προτείνει τα μέσα με τα οποία ο Λουδοβίκος θα κινούνταν κατά των Οθωμανών. Οι πραγματικές προθέσεις του Λουδοβίκου ΙΔ’ έναντι των Οθωμανών δεν έχουν ακόμη τεκμηριωθεί με ασφάλεια, ενώ οι περισσότεροι από τους σύγχρονους Γάλλους ιστορικούς θεωρούν ότι τα αντιτουρκικά σχέδια του Gravier και των συνεργατών του αποτελούσαν δικούς τους ευσεβείς πόθους, όχι εκτέλεση συγκεκριμένων οδηγιών του Βασιλιά».Ανεξαρτήτως των πολιτικών σχεδίων του Λουδοβίκου, οι χειρόγραφοι χάρτες του Reaseu είναι μοναδικοί και ιδιαίτερα σημαντικοί ιστορικά και χαρτογραφικά. Η έμφαση του περιεχομένου τους βρίσκεται περισσότερο στο θεματικό μέρος, προσφέρουν μοναδικές πληροφορίες για τον φυσικό και ανθρωπογενή χώρο του γεωστρατηγικού αρχιπελάγους, ενώ η μεγάλη κλίμακα απεικόνισης είναι πρωτόγνωρη για την εποχή και τον γεωγραφικό χώρο του Αιγαίου. Η τεχνική της χαρτογραφικής σχεδίασης με την προοπτική ματιά του πουλιού και η εικαστική απόδοση εξαιρετικής ποιότητας επιβεβαιώνουν τη σημασία της περιοχής για τη Γαλλία της εποχής και για τα πολιτικά σχέδια του Λουδοβίκου, ανεξαρτήτως ποια ήταν αυτά τα σχέδια.Μία ακόμη σημαντική καινοτομία των χειρόγραφων χαρτών είναι η αποτύπωση της προοπτικής. Οι χάρτες αυτοί είναι προοπτικοί. Το λιμάνι της Μήλου επαναλαμβάνεται σε δύο χάρτες. Ενώ η ακτογραμμή του λιμανιού είναι ίδια, το ανάγλυφο του χάρτη αλλάζει στον έναν χάρτη. Εξαρτάται, δηλαδή, από το πώς το βλέπεις προσεγγίζοντας. Αυτό είναι top στη σύγχρονη χαρτογραφία, δουλεύουν όλα τα συστήματα δορυφορικής πλοήγησης με αυτόν τον τρόπο. Είναι εκπληκτικό πώς η γαλλική χαρτογραφία εκείνη την εποχή έβλεπε ως drones τους χάρτες.