«Λοιπόν, φτάσαμε, και είμαστε σε θέση να ορθώσουμε τη σημαία μας στον γεωγραφικό Νότιο Πόλο … Ευχαριστούμε τον Θεό», έγραφε ο σπουδαίος νορβηγός εξερευνητής στο ημερολόγιό του την 14η Δεκεμβρίου 1911.
Λίγες μέρες αργότερα, στις αρχές του Ιανουαρίου του 1912, ο μεγάλος του αντίπαλος Ρόμπερτ Φάλκον Σκοτ έγραφε στο δικό του σημειωματάριο: «Οι Νορβηγοί μάς πρόλαβαν και έφτασαν πρώτοι στον Πόλο. Είναι τρομερή η απογοήτευση». Αυτός ήταν ο επίλογος της λυσσαλέας κόντρας των δύο εξερευνητών για την κατάκτηση της Ανταρκτικής, με τον έναν να αποθεώνεται και τον άλλο να θάβεται τελικά κάτω από τους πάγους που πήγε να δαμάσει.
«Πρίγκιπας των πάγων», «Τελευταίος των Βίκινγκ» και άλλα πολλά επιστρατεύτηκαν για να περιγράψουν τον πρωτεργάτη των πολικών εξερευνήσεων Ρόαλντ Αμούνδσεν, τον Νορβηγό που πάτησε πρώτος τον Νότιο Πόλο πριν από 100 περίπου χρόνια και έμεινε στην Ιστορία ως ένας από τους μεγαλύτερους εξερευνητές. Αυτό που έκανε βέβαια το κατόρθωμά του το πιο μυθιστορηματικό από όλες τις πρωτιές που σημειώθηκαν στην εποχή των μεγάλων εξερευνήσεων ήταν το γεγονός ότι ο Αμούνδσεν είχε να ανταγωνιστεί όχι μόνο τα καιρικά στοιχεία και τη μανία της φύσης, αλλά και τον βρετανό συνάδελφό του Ρόμπερτ Σκοτ, ο οποίος έτρεχε να φτάσει πρώτος στον νοτιότερο σύνορο της Γης.
Ο Αμούνδσεν μέτρησε μια σπουδαία εξερευνητική καριέρα ως ο πρώτος που διέπλευσε τη «Βορειοδυτική Δίοδο» και ένας από τους πρώτους εξερευνητές που πραγματοποίησε υπερπτήση του Βόρειου Πόλου, με τους άθλους του να ξεπερνιούνται μόνο από την τόλμη και το ψυχικό του σθένος, που έμελλε να σφραγίσουν τόσο τα κατορθώματα όσο και τη ζωή του.
Ο κορυφαίος νορβηγός εξερευνητής και μεγάλο όνομα της λεγόμενης «Εποχής των Ηρώων» σάλπαρε για τον Νότιο Πόλο με άκρα μυστικότητα τον Αύγουστο του 1910, δύο μήνες μετά τον Σκοτ, καθώς οι χορηγοί του πίστευαν ότι ο Αμούνδσεν κατευθυνόταν στον Βόρειο Πόλο (όταν όμως αυτός έμαθε για την κατάκτηση του Βορείου, άλλαξε ρότα και κατευθύνθηκε νότια)! Έχοντας διασχίσει τον μισό και πλέον Ατλαντικό, έστειλε στον βρετανό ανταγωνιστή του το εξής τηλεγράφημα: «Πληροφορώ ότι το “Fram” [το πλοίο του] κατευθύνεται στην Ανταρκτική - Αμούνδσεν». Η έκπληξη του Σκοτ ήταν τεράστια όταν το διάβασε, δύο μήνες αργότερα, στη Μελβούρνη…
Πρώτα χρόνια
Ο Ρόαλντ Ένγκελμπρεϊκτ Γκράβνινγκ Αμούνδσεν γεννιέται στις 16 Ιουλίου 1872 στο Borge (κοντά στο Όσλο) της Νορβηγίας ως ο τέταρτος γιος μιας γνωστής και εύπορης οικογένειας καπετάνιων και πλοιοκτητών αργότερα. Ο μικρός μεγαλώνει με ανέσεις και περνά ξένοιαστα παιδικά χρόνια, μαγεμένος από τα κατορθώματα των πρώτων εξερευνητών. Σε ηλικία 16 ετών, ο συμπατριώτης του Φρίντγιοφ Νάνσεν διασχίζει τη Γροιλανδία (1888), με τον άθλο του να σφραγίζει τη ζωή του Ρόαλντ: ήξερε πια ότι θα γινόταν θαλασσοπόρος και εξερευνητής!
Είχε δώσει όμως όρκο ιερό στη μητέρα του ότι δεν θα ασχολιόταν με τη θάλασσα, γι’ αυτό και βρέθηκε μετά το σχολείο να σπουδάζει ιατρική σε πανεπιστήμιο της Νορβηγίας. Όταν η μητέρα έφυγε ωστόσο από τον κόσμο τρία χρόνια αργότερα, ο 21χρονος Αμούνδσεν ήταν πια ελεύθερος να ακολουθήσει την κλίση του, αφιερώνοντας έτσι τη ζωή του στις εξερευνήσεις…
Πρώτες εξερευνητικές αποστολές
Κι έτσι το 1897 θα βρεθεί πάνω στο «Belgica», το πλοίο της Βελγικής Ανταρκτικής Αποστολής (1897-1899), το πλήρωμα του οποίου είχε βάλει σκοπό να γίνει το πρώτο που θα ξεχειμώνιαζε ποτέ στην Ανταρκτική! Το καράβι παγιδεύτηκε στους πάγους στα ανοιχτά της Ανταρκτικής και αν δεν ήταν ο αμερικανός γιατρός Φρέντερικ Κουκ να σώσει το πλήρωμα από το σκορβούτο, η κατάκτηση του Πόλου θα αργούσε πολλά χρόνια. Τα μαθήματα που πήρε ο μαθητευόμενος εξερευνητής στην πρώτη του αυτή αποστολή θα αποδεικνύονταν αποφασιστικής σημασίας για τις επόμενες περιπέτειες στους πάγους.
Ο Αμούνδσεν έκανε ένα καλό πρώτο όνομα στην κοινότητα των εξερευνητών το 1903, όταν ηγήθηκε ενός πληρώματος έξι ανθρώπων, οι οποίοι με το πλοίο του «Gjøa» κατάφεραν να διασχίσουν το λεγόμενο Βορειοδυτικό Πέρασμα του Καναδά μεταξύ Ατλαντικού και Ειρηνικού Ωκεανού! Δύο χρόνια αργότερα, τον Αύγουστο του 1905, το πλοίο του παγιδεύτηκε για άλλη μια φορά στους πάγους, αναγκάζοντας σε ματαίωση του τελευταίου σταδίου του ταξιδιού. Τον Αύγουστο του 1906, ο απτόητος εξερευνητής συνέχισε την περιπέτειά του και στα τέλη του μήνα έφτασε τελικά στην Αλάσκα, ολοκληρώνοντας με επιτυχία τον εξερευνητικό του άθλο! Ο Αμούνδσεν ήταν πια λαϊκός ήρωας, αν και η επιτυχία έδωσε στον ίδιο τροφή για ακόμα μεγαλύτερα πράγματα.
Επόμενος στόχος, η κατάκτηση του Βόρειου Πόλου με το νέο του καράβι, που δεν ήταν άλλο από το παλιό πλοίο του ινδάλματός του Φρίντγιοφ Νάνσεν! Το «Fram» («Εμπρός») του το είχε παραχωρήσει ο συμπατριώτης του με μόνο όρο να εξερευνήσει τη λεκάνη του Βόρειου Πόλου. Προετοιμάζοντας το ταξίδι του μαθαίνει ωστόσο ότι ο Αμερικανός Ρόμπερτ Πίρι και ο παλιός του φίλος Φρέντερικ Κουκ ήταν ήδη στον Βόρειο Πόλο (Απρίλιος του 1909), οπότε κάθε απόπειρα να τους προλάβει φάνταζε μάταιη. «Ο Βόρειος Πόλος κατακτήθηκε!» έγραψαν τα πρωτοσέλιδα τον Σεπτέμβριο του 1909, δίνοντας απρόοπτο τέλος στη νέα αρκτική περιπέτεια του Αμούνδσεν.
Ο Νάνσεν του είχε παραχωρήσει όμως το πλοίο του αποκλειστικά για τον Βόρειο Πόλο και οι χορηγοί είχαν χρηματοδοτήσει αυτή την επιστολή και καμιά άλλη. Κι έτσι όταν εγκαταλείπει τη Νορβηγία τον Ιούνιο του 1910, όλοι πίστευαν ότι ο εξερευνητής θα κατευθυνόταν στον Βορρά! Μόνο ο αδερφός του γνώριζε τα πραγματικά σχέδια του Ρόαλντ, ο οποίος είχε ήδη βάλει μεγάλα ποσά στην προηγούμενη αποστολή του από την τσέπη του και είχε τώρα άμεση ανάγκη τη χρηματοδότηση τρίτων.
Υπήρχε όμως ένας ακόμα λόγος για την άκρα μυστικότητα του ούτως ή άλλως λιγομίλητου και εσωστρεφούς Αμούνδσεν: να μην ανοίξει την όρεξη των άλλων εξερευνητών και κυρίως του βρετανού θαλασσοπόρου Ρόμπερτ Σκοτ! Η μυστική αποστολή του μαθεύτηκε μόλις τον Οκτώβριο του 1910…
Η αποστολή στον Νότιο Πόλο και η κούρσα με τον Σκοτ
Ο Αμούνδσεν φτάνει στις 14 Ιανουαρίου 1911 στον λεγόμενο Κόλπο των Φαλαινών, απ’ όπου θα ξεκινούσε ο εξερευνητής και οι τέσσερις σύντροφοί του με έλκηθρα το επικίνδυνο ταξίδι των 99 ημερών και των 3.000 χιλιομέτρων στην παγωμένη Ανταρκτική.
Ως τις 21 Απριλίου, όταν η εξάμηνη μέρα έδωσε τη θέση της στην εξάμηνη νύχτα, ο ίδιος και η ομάδα του προετοιμάζονταν πυρετωδώς περιμένοντας να ξαναξημερώσει τον Σεπτέμβριο. Η πρώτη τους προσπάθεια ήταν μάλιστα αποτυχημένη, αν και οι ίδιοι επιχείρησαν και πάλι τον Οκτώβριο. Όλοι τους εξαιρετικοί σκιέρ, οι προμήθειες μεταφέρονταν με τέσσερα έλκηθρα που τα έσερναν 13 σκυλιά το καθένα, μια τεχνική που είχε μάθει ο Ρόαλντ από την επαφή του με τους ιθαγενείς κατά την προηγούμενη αποστολή του στη Βορειοδυτική Δίοδο.
Ο Αμούνδσεν πήρε μαζί του 52 σκυλιά Γροιλανδίας και όλη την εμπειρία στον χειρισμό ελκήθρων και στην επιβίωση σε αρκτικό περιβάλλον που είχε συγκεντρώσει από τις προηγούμενες αποστολές. Οργανωτικός και λεπτολόγος στην προετοιμασία της αποστολής, έγραφε στο ημερολόγιό του: «Η νίκη περιμένει όσους έχουν τα πάντα σε τάξη -τύχη το αποκαλούν-, ενώ η αποτυχία είναι βέβαιη για όσους αμελούν να πάρουν τις απαραίτητες προφυλάξεις -αυτό αποκαλείται κακοτυχία».
Παρά το γεγονός ότι προερχόταν από ευκατάστατο περιβάλλον, πλέον ήταν καταχρεωμένος, καθώς συνήθιζε να χρηματοδοτεί μόνος του τις αποστολές του. Περιθώριο αποτυχίας δεν υπήρχε, αν και ο ίδιος είχε σχεδιάσει τόσο μεθοδικά το ταξίδι που τίποτα δεν φαινόταν να μπορεί να πάει στραβά.
Τάιζε, για παράδειγμα, τα σκυλιά του με κρέας και λίπος φώκιας, τα οποία θα αποδεικνύονταν πολύ αργότερα ότι αποτελούν ιδανική τροφή για ζώα που σέρνουν έλκηθρα! Η πενταμελής ομάδα κατάφερε να σύρει έναν τόνο προμηθειών ως την κορυφή παγετώνα ύψους 3.000 μέτρων, όπου και σκότωσαν 24 σκυλιά για να θρέψουν τα υπόλοιπα αλλά και τους εαυτούς τους. Τα σκυλιά του Αμούνδσεν θα αποδεικνύονταν πολύ αποτελεσματικότερα από τα πόνι της Σιβηρίας που είχε μαζί του ο Σκοτ, ο οποίος είχε καταφτάσει δύο μήνες πρωτύτερα στην Ανταρκτική και θεωρητικά είχε κεφάλι στην κούρσα.
Αφού ξεπέρασαν ασύλληπτα εμπόδια αλλά και έναν ακόμα αδιάβατο παγετώνα, ο Αμούνδσεν και η ομάδα του έφτασαν στον προορισμό τους στις 14 Δεκεμβρίου 1911, στις 3:00 το μεσημέρι, μη βρίσκοντας ίχνη της βρετανικής αποστολής. Αν και δεν ήταν σίγουροι ότι ο Σκοτ δεν τους είχε προλάβει και θα μάθαιναν πολύ αργότερα ότι ήταν πράγματι οι πρώτοι! Οι πέντε Νορβηγοί και τα 16 σκυλιά τους έφτασαν στον Νότιο Πόλο 35 ημέρες πριν από τον Σκοτ, αν και η οδύσσεια δεν είχε πάρει τέλος, καθώς υπήρχε και η επιστροφή.
Αφού άφησαν στημένη μια μικρή σκηνή αλλά και μια επιστολή που μαρτυρούσε το κατόρθωμά τους, για την περίπτωση που δεν επέστρεφαν ασφαλείς στο πλοίο, ξεκίνησαν το ταξίδι της επιστροφής προς το «Fram», στο οποίο έφτασαν τον Ιανουάριο του 1912, 99 ημέρες και 2.900 χιλιόμετρα μετά την αναχώρησή τους. Ώσπου να πιάσουν βέβαια Αυστραλία δύο μήνες αργότερα (7 Μαρτίου 1912), ο Αμούνδσεν και οι σύντροφοί του ανησυχούσαν μήπως τους είχε προλάβει ο Σκοτ. Ο Βρετανός πάτησε τον Πόλο στις 17 Ιανουαρίου 1912, αλλά όπως ξέρουμε σύσσωμη η ομάδα του θα σκοτωνόταν κατά την επιστροφή. Ο ανταγωνισμός των δύο αντρών δεν έχει πάψει να γοητεύει μέχρι σήμερα και αναρίθμητες αναλύσεις έχουν γραφτεί για την επιτυχία του πρώτου και τη μοιραία αποτυχία του δεύτερου.
Ο Αμούνδσεν είχε σκυλιά για υποζύγια, δέρματα ζώων για προστασία από το κρύο και λεπτομερή οργάνωση, ενώ ο Σκοτ σιβηρικά πόνι, συμβατικά παλτά και ανοργάνωτο ενθουσιασμό. «Πώς συνέβη να γίνω εξερευνητής;», αναρωτιόταν ο Αμούνδσεν στην αυτοβιογραφία του («Νότιος Πόλος» του 1912). «Δεν συνέβη απλώς, καθώς η καριέρα μου υπήρξε μια σταθερή πρόοδος προς έναν σαφή στόχο από τα 15 μου χρόνια. Ό,τι πέτυχα στις εξερευνήσεις, υπήρξε αποτέλεσμα ισόβιου σχεδιασμού, επίμοχθης προετοιμασίας και σκληρής, ευσυνείδητης εργασίας», έγραφε ο εξερευνητής που συνήθιζε να κοιμάται πάντα με το παράθυρο ανοιχτό στο δριμύ νορβηγικό ψύχος για να είναι πάντα προετοιμασμένος για το αρκτικό κλίμα των Πόλων…
Επόμενοι άθλοι και τελευταία χρόνια
Με τα χρήματα που έβγαλε από την περιπέτειά του στην Ανταρκτική, ο Αμούνδσεν έστησε τη δική του εφοπλιστική επιχείρηση, αν και επιχειρηματίας δεν υπήρξε ποτέ. Άρρωστος από το μικρόβιο της περιπέτειας, συνεχίζει τις εξερευνήσεις κόντρα σε πιθανότητες και δυσκολίες. Το 1918 αγόρασε νέο καράβι, το «Maud», και επιδόθηκε στην ολοκλήρωση της παλιάς αποστολής του, να διασχίσει τον Βόρειο Πόλο, αν και εγκατέλειψε τελικά το πλάνο για να δοκιμάσει κάτι εντελώς καινούριο: να φτάσει στον Βόρειο Πόλο με αεροπλάνο!
Το 1926 συνεργάζεται λοιπόν και πάλι (είχαν προηγηθεί άλλες δύο απόπειρες, το 1924 και το 1925) με τον σπουδαίο αμερικανό εξερευνητή Λίνκολν Έλσγουερθ και τον Ιταλό Ουμπέρτο Νόμπιλε στην αποστολή που στόχο είχε την πτήση πάνω από τον Βόρειο Πόλο με υδροπλάνο (από τη Νορβηγία στην Αλάσκα). Η πτώση του αεροσκάφους λίγο έλειψε να τους σκοτώσει όλους, αν και οι θαρραλέοι εξερευνητές πέρασαν τρεις εβδομάδες σε παγόβουνο, επισκεύασαν το υδροπλάνο και απογειώθηκαν τελικά προς τη σωτηρία τους, προκαλώντας τον ενθουσιασμό του κοινού που τους θεωρούσε νεκρούς. Παρά την επιβίωση, τα τελευταία αυτά χρόνια της ζωής του θα χαρακτηρίζονταν από την πάλη για την πατρότητα της αποστολής.
Ο Αμούνδσεν εξαφανίστηκε από προσώπου γης στις 18 Ιουνίου 1928 ενώ πετούσε με μια αποστολή διάσωσης του φίλου του Ουμπέρτο Νόμπιλε, του οποίου το νέο αερόπλοιο «Italia» συνετρίβη ενώ επέστρεφε από τον Βόρειο Πόλο (ο Νόμπιλε και η ομάδα του διασώθηκαν τελικά από ρωσικό παγοθραυστικό).
Η σορός του Αμούνδσεν δεν βρέθηκε ποτέ, αν και πρόσφατη σχετικά ανακάλυψη (2003) υπέδειξε πως το αεροπλάνο του εξερευνητή κατέπεσε κατά πάσα πιθανότητα βορειοδυτικά της Νήσου Μπέαρ. Ο θάνατος του Αμούνδσεν ήταν αντάξιος του μεγάλου εξερευνητή που υπήρξε: σκοτώθηκε το 1928, σε ηλικία 56 ετών, μέσα στην παγωμένη έκταση που τόσο πολύ τον είχε μαγέψει…