Την Κυριακή του Τυφλού ο Ποταμός «λαμπρά λαμπρώς εορτάζει» και μαζί με αυτόν όλη η ευρύτερη περιοχή τιμά και αυξάνει με την αθρόα συμμετοχή της το μέγεθος αυτής της αναστάσιμης πανηγύρεως που επίκεντρο έχει την ολοήμερη περιφορά της εικόνας της Παναγίας της Δημοσιάνας. «Από φυλακής πρωίας» ξεκινούν οι τελετές και συνεχίζουν «μέχρι νυκτός». Η ημέρα κλείνει με την επίσημη περιφορά της αμφιπρόσωπης και θαυματουργού εικόνας της Θεομήτορος εντός του Ποταμού.
Σχετικά με την εικόνα αξίζει να αναφερθούν τα εξής: Α) Επικρατεί μία προφορική παράδοση, ότι έχει έρθει από την Κωνσταντινούπολη(;) μετά την Άλωση. Β) Σήμερα διασώζεται επιζωγραφισμένη. Οι εικονιζόμενες μορφές της είναι αναγεννησιακής τεχνοτροπίας και δημιουργίες μάλλον του 19ου αι. Γ) Στην εμπρός όψη έχει την εικόνα της Παναγίας Βρεφοκρατούσας (εικονογραφικός τύπος της Οδηγήτριας) και στην πίσω του Αγίου Σπυρίδωνος. Φυσικό είναι στην πίσω όψη να υπάρχει η μορφή του Αγίου Σπυρίδωνος, που συνδέεται με την Κέρκυρα και την καθιέρωση του κατά τη μεταβυζαντινή περίοδο ως Πολιούχου και Προστάτου του νησιού. Αν βεβαίως η εικόνα είναι βυζαντινή, τότε η μορφή του Αγίου Σπυρίδωνος στην εικόνα είναι προσθήκη μεταγενέστερη. Δ) Είναι επενδυμένη με αργυρό «πουκάμισο» και στις δύο πλευρές της. Επιγραφές μας δηλώνουν τον δωρητή «Αφιέρωμα Σπυρίδωνος Πουλιέζου του Μιχαήλ», έτος κατασκευής «1938» και τον δημιουργό «Αργυροχόος Γεωργ. Βραχλιώτης». Η στάχωση της εικόνας της Παναγίας φέρει εγχάρακτη κεφαλαιογράμματη επιγραφή: «ΔΗΜΟΣΙΑΝΑ», κατά το πρότυπο, μάλλον, της εικόνας της πόλης της Κέρκυρας (βλ. σχ. Πρωτ. Αθανάσιος Τσίτσας, Η Παναγία η Δημοσιάνα, Αναγνωστική Εταιρεία Κερκύρας, Δελτίον, αρ. 7, Κέρκυρα 1970, σ. 108-114). Σύμφωνα με τον αείμνηστο π. Αθανάσιο Τσίτσα, η αντίστοιχη εικόνα της πόλης (η οποία χρονολογείται στο β΄ μισό του 14ου αι.), την περίοδο της βενετοκρατίας «είχε μεγάλες τιμές και την πρώτη θέση σ’ όλες τις ιερές πομπές, γιατί εικόνιζε την προστάτιδα της Κερκυραϊκής Κοινότητας, την Κυρά του Λαού, του Δήμου, γι’ αυτό και τ’ όνομά της Δημοσιάνα ή Δημοσιά». Σύμφωνα με τον Γ. Μπαμπινιώτη, (βλ. Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, Αθήνα 2012) «δημοσιά» σήμαινε τη μεσαιωνική περίοδο (7ος αι. – 1800 μ.Χ.) τον μεγάλο, δημόσιο δρόμο που διασχίζει την ύπαιθρο. Συνδυαστικά στην περίπτωσή μας, σύμφωνα με την επιγραφή της εικόνας που είναι σύγχρονη αλλά μπορεί να δηλώνει μία παλαιότερη παράδοση, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η «Δημοσιάνα» του Ποταμού ήταν η κύρια εικόνα και η προστάτιδα του παλαιού Δήμου Ποταμογειτόνων (1866 – 1912), που είχε «πρωτεύουσα» τον Ποταμό. Ήταν εκείνη η εικόνα που κυρίως λιτανευόταν στους δημόσιους δρόμους του, όπως και κατά τους προηγούμενους αιώνες πριν τη σύστασή του (περίοδοι αγγλοκρατίας, βενετοκρατίας κ.λπ.).
Η λιτανεία αυτή κατέχει για αιώνες την κορυφαία θέση στη ζωή του Ποταμού. Έχει μία μακραίωνη ιστορία και μία πλούσια παράδοση. Καθιερώθηκε προ πέντε και πλέον αιώνων «επί τη αντιλήψει της Θεομήτορος, δια την απαλλαγήν της νήσου και ειδικότερον της ευρυτέρας περιοχής του Ποταμού από της ενσκηψάσης κατά το έτος εκείνο μεγάλης ανομβρίας». Φέρεται ως πιθανόν έτος καθιέρωσής της το 1677(;). Υποστηρίζεται όμως και η άποψη ότι η λιτανεία αυτή έχει παλαιότερη αφετηρία.
Σύμφωνα με την παράδοση της Εκκλησίας μας όλη η Διακαινήσιμος Εβδομάδα νοείται «ως ημέρα μία». Στοιχισμένοι σ’ αυτήν την παράδοση και οι Κερκυραίοι πρόγονοί μας γιόρταζαν αναλόγως τις πασχάλιες αυτές ημέρες. Συγκεκριμένα, στην περιοχή της Μέσης και Βορειοδυτικής Κέρκυρας, από τη Δευτέρα της λαμπρής γίνονταν πολλές λιτανείες που κατέληγαν στην Ιερά Μονή της Υ.Θ. Παλαιοκαστριτίσσης στην Παλαιοκαστρίτσα. Μία από αυτές, ίσως η παλαιότερη, ήταν η αναστάσιμη λιτανεία του Ποταμού. Πραγματοποιούνταν τη Δευτέρα του Πάσχα. Ξεκινούσε από τον Ποταμό και κατέληγε στο Μοναστήρι της Παλαιοκαστρίτσας. Εκεί, εντός του ναού τοποθετούσαν την εικόνα και τα άλλα συνοδευτικά της λιτανείας και επέστρεφαν την Παρασκευή της Διακαινησίμου για να γιορτάσουν την εορτή της Ζωοδόχου Πηγής. Το πρωί της ημέρας αυτής τελούσαν πανηγυρική θεία Λειτουργία, στη συνέχεια παρέμεναν στους χώρους της Μονής έως το μεσημέρι και ακολούθως έπαιρναν τον δρόμο του γυρισμού. Μάλιστα, αναφέρεται στην ιστορία της Μονής, ότι αίτιοι της καθιέρωσης της πανήγυρης αυτής ήταν οι Ποταμίτες. Η εορτή της Ζωοδόχου Πηγής τιμόταν ιδιαίτερα από τον αγροτικό πληθυσμό, όπως ήταν και το μεγαλύτερο ποσοστό των Ποταμιτών, προκειμένου να είναι γι’ αυτούς η Παναγία πηγή ζωής, ευλογίας και καρποφορίας των αγρών τους. Σε ανάμνηση της ωραίας αυτής παράδοσης οι Ποταμίτες χάρισαν κανδήλι στη Μονή που φέρει επιγραφή: «ΔΕΗΣΙΣ των ευσεβών του Μπόργου Ποταμού 1677». Με βάση την επιγραφή αυτή υποστηρίζεται η άποψη ότι το έτος εκείνο σταμάτησε η λιτανεία της εικόνας μέχρι την Παλαιοκαστρίτσα.
Αναφέρεται ότι το έτος εκείνο έπεσε μεγάλη ανομβρία στην Κέρκυρα, η οποία έπληξε και την ευρύτερη περιοχή του Ποταμού. Να σημειωθεί ότι ανομβρία είναι η πλήρης έλλειψη βροχής σε μια περιοχή για μεγάλο χρονικό διάστημα πέραν του κανονικού, η περίοδος λειψυδρίας ή ξηρασίας με αρνητικές συνέπειες για τον πληθυσμό, τη γεωργία και την κτηνοτροφία.
Οι κάτοικοι, λοιπόν, του Ποταμού κατά τη λιτάνευση της εικόνας τους, στην περιοχή του Τεμπλονίου, κατόπιν θερμών παρακλήσεων προς την Παναγία για «όμβρους ειρηνικούς» (όμβρος είναι η ραγδαία βροχή, νεροποντή, μπόρα), εισακούστηκαν οι προσευχές τους, άνοιξαν οι ουρανοί και έδωσαν λύση στο σημαντικό αυτό πρόβλημα που τους είχε πλήξει. Έτσι, για να ευχαριστήσουν την Παναγία έκτισαν ναό στο σημείο εκείνο που τους βρήκε η βροχή, τον οποίο αφιέρωσαν στην Παναγία την Σπαρμιώτισσα (προσωνύμιο που μας οδηγεί τη σκέψη στο σπάρσιμο, στη σπορά και στα σπαρτά). Έκτοτε η λιτανεία της εικόνας της Δημοσιάνας φθάνει έως το Τεμπλόνι. Τους προηγουμένους αιώνες δεν ήταν σταθερή ημέρα που τελούταν. Στις αρχές του 20ού αι., μάλλον, καθιερώθηκε να τελείται με μεγαλοπρέπεια την Κυριακή του Τυφλού. Το περιοδικό της Ιεράς Μητροπόλεως Κερκύρας και Παξών «Άγιος Σπυρίδων», (έτος Α΄, αριθ. 10, 20 Μαΐου 1928), μας δίνει την εξής πληροφορία για τη λιτανεία του έτους εκείνου: «Μετά της συνήθους μεγαλοπρεπείας ετελέσθη τη αυτή Κυριακή (Κυριακή του Τυφλού, 20 Μαΐου 1928) και η μεγάλη λιτανεία εν τη κώμη Ποταμού. Προέστη ο Σεβ. Μητροπολίτης Αθηναγόρας. Είναι ομολογουμένως παρήγορος η εκδήλωσις τοιούτων συναισθημάτων ευσεβείας από μέρους του λαού εν μέσω της γενικής καταπτώσεως και της δεινής οικονομικής κρίσεως».
Το εκκλησιαστικό αυτό γεγονός για τον Ποταμό ξεκινά από την ημέρα του Πάσχα. Το απόγευμα της ημέρας αυτής λιτανεύεται η εικόνα από τον ναό του Αγίου Βαρβάρου στον ναό της Παναγίας της Ελεούσας, όπου τελείται ο Εσπερινός της Αγάπης και εν συνεχεία επιστρέφει στον ναό του Αγίου Βαρβάρου. Προς το τέλος του Εσπερινού βγαίνει ο πρώτος δίσκος υπέρ της λιτανείας, συστήνεται η Οργανωτική-Ερανική Επιτροπή και ξεκινούν οι προετοιμασίες που διαρκούν έως την Κυριακή του Τυφλού (έρανος, καθαρισμός διαδρομής, ευπρεπισμός ναών και ιερών σκευών, συντήρηση αντικειμένων λιτανείας, σημαιοστολισμός, στολισμός, οργάνωση λιτανείας, προσκλήσεις, άρτοι, κεράσματα κ.λπ.).
Την παραμονή, Σάββατο εσπέρας, τελείται ο Πανηγυρικός Εσπερινός και τακτοποιούνται οι τελευταίες εκκρεμότητες.
Ξημερώνει η Κυριακή του Τυφλού. Νωρίς το πρωί, πριν χαράξει, γύρω στις 5.00, τελείται σύντομη θεία λειτουργία στον ναό του Αγίου Βαρβάρου. Στις 6.00 κτυπούν πανηγυρικά οι καμπάνες και γίνεται μετά από σύντομη παράκληση η εκκίνηση της πομπής της ιεράς εικόνας της «Δημοσιάνας». Γύρω στις 6.30 η πομπή φθάνει στη θέση «Ράνκιου». Εκεί, η εικόνα «κατεβαίνει» από τον θρόνο της, της αφαιρείται η κορώνα. Στο σημείο αυτό παραμένουν ο θρόνος και η κορώνα της εικόνας, το Ευαγγέλιο, το θυμιατό, το μπαρλακί, τα «αγιόγραφα» σκόλες και φλάμπουρα, τα φανάρια, οι τόρτσες και τα άλλα ιερά αντικείμενα της λιτανείας για την απογευματινή επίσημη πομπή. Η εικόνα της «Δημοσιάνας» -κατά τον παλαιό τρόπο- «ανεβαίνει» στον ώμο ενός ανθρώπου, που κατά την πορεία αλλάζει με άλλους, και με βήμα πλέον όχι λιτανείας, αλλά κανονικό, παίρνει το δρόμο για το Τεμπλόνι. Της πομπής προπορεύεται ο σταυρός (αμφιπρόσωπος) έχοντας μπροστά την εικόνα της Ανάστασης του Κυρίου. Κατά την πορεία γίνεται ενδιάμεση στάση στον ναό του Αγίου Σπυρίδωνος Κυράς Χρυσικού. Η εικόνα και οι προσκυνητές που την συνοδεύουν εισέρχονται στον ναό όπου ψάλλεται μικρή παράκληση. Η πομπή συνεχίζει την πορεία της. Στο πέρασμα της εικόνας πολλοί πιστοί τοποθετούν έξω από τα σπίτια τους, πάνω σε ένα τραπεζάκι, εικόνες και λιβανιστήρι και ζητούν από τον εφημέριο του Ποταμού που την συνοδεύει να κάνει στάση, να την προσκυνήσουν και να διαβάσει τα ονόματά τους υπέρ υγείας. Στάση κανονισμένη γίνεται στα Δανίλια, μετά από το χωριό του «Μπούα», στην ελιά «Κουτσούμπου» που είναι στολισμένη με άνθη. Χαρακτηριστικό όλης αυτής της πορείας -που διασώζει τον παλαιό τρόπο λιτάνευσης της εικόνας- είναι η απλότητα και η διάθεση της ενεργούς συμμετοχής όλων των ανθρώπων που την ακολουθούν. Δεν συμμετέχει κανείς τυπικά, αλλά ουσιαστικά. Όσοι μπορούν, θέλουν να πάρουν για λίγο την εικόνα στον ώμο τους ή τον σταυρό που προπορεύεται για ευλογία προσωπική και οικογενειακή. Άνθρωποι, με ρούχα και παπούτσια πορείας, συμμετέχουν εξ αρχής ή κατά το πέρασμα της εικόνας εντάσσονται στην πομπή, και όλοι μαζί, από πενήντα, εκατό στην εκκίνηση, γίνονται διακόσιοι, τριακόσιοι και συνοδεύουν τη «Δημοσιάνα» σε αυτήν τη λιτανευτική μακραίωνη και μακρά πορεία της.
Κατά τις 8.30 μετά από δυόμιση ώρες περίπου δρόμο η λιτανεία φθάνει στο Τεμπλόνι. Στη θέση «Γκρέκου», περιμένουν οι Τεμπλονιώτες με επικεφαλής τον εφημέριό τους. Τους παραδίδεται η εικόνα, την τοποθετούν σε δικό τους θρόνο και μετά τη δέηση που γίνεται, πραγματοποιείται επίσημη λιτανεία στο Τεμπλόνι, με τη συνοδεία φιλαρμονικής, που καταλήγει στον ναό της Υ.Θ. Σπαρμιωτίσσης. Ακολουθεί πανηγυρική Θεία Λειτουργία. Μετά το πέρας της Θείας Λειτουργίας προσφέρεται σε όλους, κλήρο και λαό, καφές, κουλούρια και πασχάλιο πρόγευμα που περιλαμβάνει κόκκινα αυγά, τυρί φέτα, σαλάμι και κρασί.
Στη συνέχεια, όντας μεσημέρι, ο πολύς κόσμος φεύγει. Παραμένουν, θα μπορούσαμε να πούμε, «οι ταμένοι» για να επιστρέψουν την εικόνα και πάλι στον Ποταμό. Στις 3.00 το μεσημέρι ξεκινάει η επιστροφή. Την εικόνα κατά την επιστροφή συνοδεύουν οι εφημέριοι Τεμπλονίου και Κυράς Χρυσικού. Η επιστροφή είναι απλή και λιτή, αλλά ουσιαστική. Προπορεύεται ο σταυρός και ακολουθεί η εικόνα πάνω στον ώμο ενός άνδρα. Μέχρις ενώ σημείου ακολουθεί την πρωινή πορεία. Στις ελιές «Μπαΐλη» γίνεται μικρή στάση και στη συνέχεια ανάβαση στο ύψωμα της Κυράς Χρυσικού. Η εικόνα εισέρχεται στους ναούς των Εισοδίων της Θεοτόκου και του Αγίου Ανδρέου όπου ψάλλονται δεήσεις, ενώ οι κτήτορες και άλλοι νοικοκυραίοι προσφέρουν κεράσματα στους συνοδούς για να δροσιστούν και να πάρουν δύναμη για τη συνέχεια. Μετά από αυτή την πορεία κατά τις 6.00 το απόγευμα η εικόνα φθάνει στη θέση «Ράνκιου» Ποταμού, όπου «θρονιάζεται» σε μία ελιά στολισμένη με λουλούδια. Ωραίο, παλαιό έθιμο, η θαυματουργή εικόνα της «Δημοσιάνας» να τοποθετείται σε μία ελιά, όπου την ευλογεί και κατ’ επέκταση όλη τη γη και τους καρπούς της!!!
Λίγο πριν την επίσημη βραδινή έναρξη της λιτανείας, στο σημείο αυτό μεταφέρεται ο θρόνος και η κορώνα της εικόνας. Η εικόνα ετοιμάζεται για την επίσημη βραδινή λιτανεία της. «Ανέρχεται» στον θρόνο της, της τοποθετούν την κορώνα και τη στολίζουν με λουλούδια. Στις 7.00 γίνεται η εκκίνηση της λιτανείας από τη θέση «Μπαστούνι-Ράνκιου» Ποταμού. Ιερός Κλήρος, Σχολεία, Πρόσκοποι, τρεις Φιλαρμονικές, η μικτή Χορωδία Π.Ε.Π. «Ο Μπόργος», το Λύκειο Ελληνίδων, οι τοπικές Αρχές και πλήθος πιστών κατευθύνονται προς το κέντρο του Ποταμού. Στον ναό του Αγίου Γεωργίου εισέρχεται στην πομπή ο Μητροπολίτης με επιπλέον κληρικούς και η λιτανεία κινείται αργά στους χαρμόσυνους ήχους των φιλαρμονικών, και άλλοτε στους αναστάσιμους ύμνους της χορωδίας. Στο μέσον του ιερού κλήρου ένας ιερέας φέρει ανά χείρας εντός αργυράς λειψανοθήκης το απότμημα της τιμίας κάρας του Οσίου Βαρβάρου του Πενταπολίτου που μεταφέρθηκε στον Ποταμό το έτος 2013.
Αφού περάσει τον ναό του Αγίου Βαρβάρου, κατηφορίζει τον κεντρικό δρόμο του παλαιού χωριού, κατεβαίνει την παραδοσιακή σκαλινάδα, κάνει τον κύκλο του «Ψυχραιμία» και επιστρέφει. Μπροστά από την οικία Κλουδά (Μεταξωτού) γίνεται στάση και ψάλλεται δέηση. Ο Μητροπολίτης διαβάζει την ευχαριστήρια ευχή για τη σωτήρια απαλλαγή από την ανομβρία και εκφωνεί πανηγυρικό λόγο. Τη δέηση κλείνει η χορωδία του «Μπόργου» ψάλλοντας το γνωστό πασχαλινό κοντάκιο «Ει και εν τάφω …» , σε μελοποίηση-σύνθεση του αειμνήστου Ποταμίτη ιερέως Μάρκου Αρμένη (6 Μαρτίου 1825 – † 17 Νοεμβρίου 1892). Η νύχτα ήδη έχει κάνει την εμφάνισή της. Η λιτανεία ολοκληρώνεται με την είσοδο της «Δημοσιάνας» στον ναό του Αγίου Βαρβάρου και της Υ.Θ. Ζωοδόχου Πηγής.
Ακολουθεί από την Οργανωτική Επιτροπή δεξίωση προς τιμήν των συμμετεχόντων, του Ιερού Κλήρου και Αρχών του νησιού. Η βραδιά κλείνει με λαϊκό πανηγύρι. Την πνευματική χαρά ολοκληρώνει παραδοσιακό γλέντι και η ευχή όλων είναι «η Παναγία να χαρίζει υγεία σ’ όλους και του χρόνου και πάλι να μας αξιώσει να συμμετέχουμε στη λιτανεία της».
Η επιτυχής ολοκλήρωση αυτού του παλαιού, ξεχωριστού και ωραίου εθίμου, κάθε χρονιά, γεμίζει μεγάλη χαρά τους Ποταμίτες, παράλληλα όμως τους υπενθυμίζει την ευθύνη και το χρέος που έχουν έναντι των προγόνων και της ιστορίας τους να το διατηρήσουν και να το παραδώσουν αναλλοίωτο στις επόμενες γενιές.
ΧΡΙΣΤΟΣ ΑΝΕΣΤΗ!