Οι πληροφορίες για μεταφορά Ελληνοκυπρίων αιχμαλώτων οι οποίοι δεν επέστρεψαν πίσω κατά την ανταλλαγή αιχμαλώτων, δεν είναι καινούργιες. Ποτέ, ωστόσο, δεν δόθηκαν επαρκείς εξηγήσεις από την Τουρκία για το ζήτημα αυτό, παρά την απόρριψη των ισχυρισμών από πλευράς Άγκυρας.
Αποτελεί, ωστόσο, γεγονός το οποίο έχει επισημάνει έντονα κατά καιρούς η Κυπριακή Δημοκρατία, ότι υπήρχαν πληροφορίες για μεταφορά αιχμαλώτων οι οποίοι δεν είχαν δηλωθεί στον Ερυθρό Σταυρό στην Τουρκία. Αυτό ενισχύεται και από δηλώσεις Τούρκων αξιωματούχων την εποχή του 1974, οι οποίοι αναφέρονται σε αριθμούς οι οποίοι δεν συνάδουν με την επίσημη απογραφή.
Όλα αυτά, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι κάποιες πληροφορίες που φτάνουν στις αρμόδιες υπηρεσίες κάνουν αναφορές για ύπαρξη τάφων στην Τουρκία κοντά στην περιοχή των Αδάνων, αλλά και το γεγονός ότι πλέον οι πληροφορίες που φτάνουν στη ΔΕΑ για ύπαρξη τάφων είναι μηδαμινές, καθιστούν την ανάγκη ανοίγματος των αρχείων του τουρκικού στρατού μονόδρομο.
Σε αντίθετη περίπτωση, η εμμονή και επιμονή της Τουρκίας να μη συνεργάζεται στην εξεύρεση αγνοουμένων, καθιστά το έργο της ΔΕΑ εξαιρετικά δύσκολο. Αυτό άλλωστε καταμαρτυρούν και τα στατιστικά στοιχεία της τελευταίας έκθεσης της Διερευνητικής Επιτροπής για τους Αγνοουμένους.
Η πεποίθηση των Αρχών της Κυπριακής Δημοκρατίας για τυχόν μεταφορά και άλλων Ελληνοκυπρίων στις τουρκικές φυλακές, πέραν από αυτών που επέστρεψαν στην Κύπρο μετά την τουρκική εισβολή, ενισχύεται και από τα όσα ανέφερε σε συνέντευξη του ο τότε Τούρκος υπουργός Πληροφοριών Ohran Birgit.
Η συνέντευξή του δημοσιεύθηκε στις 27 Ιουλίου 1974 -μια βδομάδα δηλαδή μετά την εκδήλωση της πρώτης φάσης της τουρκικής εισβολής- στην εφημερίδα New York Times, αλλά και στην «Jerusalem Post» μια ημέρα προηγουμένως. Ο Τούρκος Υπουργός αναφέρει χαρακτηριστικά στην εν λόγω συνέντευξή του ότι, «793 Ελληνοκύπριοι φυλακισμένοι έχουν μεταφερθεί από την Κύπρο και βρίσκονται στα Άδανα στη νότια Τουρκία».
Η αναφορά του Τούρκου Υπουργού έγινε ασφαλώς κατόπιν ενημέρωσης από τις στρατιωτικές αρχές και ο αριθμός τον οποίο αναφέρει δεν αποτελεί αυθαίρετο συμπέρασμά του. Ως εκ τούτου εγείρεται ένα πολύ σημαντικό ερώτημα, διότι λίγες μέρες μετά, κλιμάκιο του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού επισκέφθηκε τις φυλακές Αδάνων, ετοιμάζοντας σχετική έκθεση αναφοράς. Ο αριθμός των Ελληνοκυπρίων αιχμαλώτων που αναφέρεται στην έκθεση, όχι απλά δεν συνάδει με τα όσα ο Τούρκος Υπουργός δήλωσε, αλλά είναι σχεδόν ο μισός.
Συγκεκριμένα, στην αναφορά της αντιπροσωπείας του Ερυθρού Σταυρού που επισκέφθηκε για πρώτη φορά τις φυλακές των Αδάνων μια βδομάδα μετά και συγκεκριμένα μεταξύ 3-5 Αυγούστου 1974. Στην έκθεση αναφέρεται ότι στις φυλακές των Αδάνων κρατούνταν τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο συνολικά 385 αιχμάλωτοι, στη συντριπτική πλειοψηφία τους Ελληνοκύπριοι, στρατιώτες ή έφεδροι. Σημειώνεται επίσης στην έκθεση ότι οι φυλακισμένοι μεταφέρθηκαν από την Κύπρο στη Μερσίνη, μετά στα Άδανα με φορτηγό, όπου έφτασαν, όπως αναφέρεται στις 31 Ιουλίου 1974.
Αναφορές οι οποίες προκαλούν ερωτήματα τα οποία οι Αρχές της Κυπριακής Δημοκρατίας ήγειραν και στο πλαίσιο επιστολής που εστάληκε στην επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Συμβουλίου της Ευρώπης το 2004. Στην επιστολή, τονιζόταν η ανάγκη συνδρομής της Τουρκίας στις έρευνες για τον εντοπισμό αγνοουμένων και το γεγονός ότι η τουρκική κυβέρνηση ουδέποτε επέτρεψε στην επιτροπή για τους αγνοούμενους να έχει πρόσβαση σε έγγραφα στα οποία υπήρχαν πληροφορίες για Ελληνοκύπριους αγνοούμενους.
Στην επιστολή γινόταν ιδιαίτερη αναφορά και στην επίμαχη συνέντευξη του Τούρκου υπουργού Πληροφοριών, σε αντιπαραβολή και με τη σχετική έκθεση του Ερυθρού Σταυρού. Έκτοτε βέβαια δεν έγινε καμία κίνηση από πλευράς Τουρκίας και καμία ένδειξη καλής θέλησης για συνεργασία. Παρά τις προσπάθειες της ΔΕΑ, σήμερα το έργο έχει φτάσει σε αδιέξοδο με αποτέλεσμα να μην μπορεί να προχωρήσει παρακάτω.
Είναι για αυτόν ακριβώς τον λόγο που το τελευταίο διάστημα εγείρεται διαρκώς από πλευράς του Επιτρόπου Προεδρίας Φώτη Φωτίου, το ζήτημα του ανοίγματος των αρχείων του τουρκικού στρατού. Το γεγονός ότι σύμφωνα με μαρτυρίες υπήρξαν άνθρωποι οι οποίοι είχαν μεταφερθεί στην Τουρκία αλλά δεν επέστρεψαν, αλλά και οι πληροφορίες για τάφους, καθιστούν ακόμη περισσότερο επιτακτική την ανάγκη άσκησης πιέσεων προς την τουρκική κυβέρνηση για συνεργασία.
Γυμνοί και ξυπόλητοι…
Στην έκθεση της αντιπροσωπείας του Ερυθρού Σταυρού μετά την επίσκεψη στη φυλακή των Αδάνων, περιγράφονται και οι συνθήκες κράτησης των Ελληνοκύπριων αιχμαλώτων. Είναι προφανές ότι, λόγω της παρουσίας της αντιπροσωπείας του Ερυθρού Σταυρού, οι τουρκικές αρχές των φυλακών και ο στρατός είχαν λάβει τα μέτρα τους. Παρόλα αυτά είναι εμφανείς οι άθλιες συνθήκες κράτησής τους στις τουρκικές φυλακές και η αγωνία τους για το πότε θα επιστρέψουν πίσω στην Κύπρο. Όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά στην έκθεση, η ενδυμασία των φυλακισμένων ποικίλλει. Κάποιοι αιχμάλωτοι φορούσαν μόνο εσώρουχα ή μαγιό και πολλοί ήταν γυμνοί από πάνω και φορούσαν παντελόνια.
Σημειώνεται ακόμα ότι ο μεγαλύτερος αριθμός των φυλακισμένων δεν έφερε υποδήματα, ελάχιστοι είχαν στρατιωτικές μπότες, μερικοί χαμηλά παπούτσια ή σανδάλια. Αναφέρεται ακόμα ότι οι φυλακισμένοι είχαν δικαίωμα σε καθημερινή βόλτα, υπαίθρια σε μία εσωτερική αυλή της φυλακής από η ώρα πέντε μέχρι η ώρα εφτά το απόγευμα. Προστίθεται ακόμα ότι οι φυλακισμένοι ήταν όλοι Χριστιανοί και ουδεμία μέριμνα υπήρχε που να τους επέτρεπε να εξασκούν τη θρησκευτικής τους λατρεία, ενώ μεταξύ των αιχμαλώτων δεν υπήρχε ιερέας.
Τονίζεται ακόμα ότι, οι στρατιωτικές αρχές του στρατοπέδου είχαν δηλώσει στους εκπροσώπους ότι θέλησαν να εφαρμόσουν πλήρως τις Συμβάσεις της Γενεύης. Ορισμένα σημεία, επισημαίνεται, απαιτούν μεγαλύτερη ή μικρότερη χρονική περίοδο ώστε να εφαρμοστούν και σημειώνεται ότι οι αρχές των φυλακών, είχαν στη διάθεσή τους, λεπτομερές αντίγραφο των Συμβάσεων της Γενεύης, τόσο στα τούρκικα όσο και στα αγγλικά, ενώ αντίθετα, οι αιχμάλωτοι δεν είχαν κανένα.
Μέσα από τα όσα οι φυλακισμένοι εξέφρασαν αναδεικνύεται η αγωνία τους για το πότε θα επιστρέψουν στην Κύπρο αλλά και την επιθυμία τους όπως έχουν νέα από την οικογένειά τους.
Στοιβαγμένοι σε κοιτώνες
Στην έκθεση του Ερυθρού Σταυρού από την επίσκεψη στις φυλακές των Αδάνων σημειώνεται ότι οι φυλακισμένοι χωρίστηκαν δυσανάλογα σε 10 κοιτώνες οι οποίοι βρίσκονται στους δύο ορόφους του κτηρίου. Σύμφωνα με τα όσα αναφέρονται στην έκθεση, σε κάθε κοιτώνα είχαν τοποθετηθεί ως επί το πλείστον 40-50 άτομα. Κατά την επίσκεψη, όπως σημειώνεται, όλοι οι χώροι ήταν πολύ καθαροί, και ο κάθε κοιτώνας είχε ξεχωριστό δωμάτιο τουαλέτας, το οποίο διαχωριζόταν με μία ξύλινη πόρτα. Αναφέρεται επίσης ότι οι αιχμάλωτοι φάνηκαν σε καλή κατάσταση και ότι κατά τη διάρκεια της επίσκεψης στο στρατόπεδο υπήρχαν 22 ασθενείς υπό παρακολούθηση από το ιατρικό προσωπικό. Γίνεται επίσης ονομαστική αναφορά σε τέσσερις τραυματίες που νοσηλεύονταν στο νοσοκομείο.