10 λόγοι που ενισχύουν την άποψη ότι η στρατηγική σημασία της θάλασσας για τα εθνικά κράτη θα αυξηθεί περαιτέρω στο άμεσο μέλλον
Γράφει ο Ζαφείρης Καραβίας*
Με τον όρο «Θάλασσα» εννοείται μια μεγάλη έκταση αλμυρού ύδατος που καλύπτει τα 3/4 της επιφάνειας της Γης. Η θάλασσα αφενός χωρίζει τις ηπείρους με μεγάλες αποστάσεις αφετέρου ωστόσο παρέχει την δυνατότητα σε όποιον επιθυμεί να πλεύσει εντός αυτής και να μετακινηθεί στα πιο απομακρυσμένα σημεία του πλανήτη καθώς και να αποκτήσει πρόσβαση σε πόρους και πηγές τους οποίους μέσω της ναυτιλίας μπορεί να μεταφέρει αξιόπιστα ανά μεγάλες ποσότητες.
Διαχρονικά η διαβίωση κοντά στη θάλασσα αποτέλεσε στοιχείο αναβάθμισης της ανθρώπινης διαβίωσης εξαιτίας των ηπιότερων συνθηκών και του εμπορίου, δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι οι πιο πλούσιες πόλεις του πλανήτη βρίσκονται κοντά στις ακτές. Ενώ μεγάλη είναι η συνεισφορά της θάλασσας και στην πολιτισμική και επιστημονική πρόοδο καθώς το θαλάσσιο εμπόριο ήδη από τα αρχαία χρόνια συνέβαλε στην διεθνοποίηση παραδοσιακών στοιχείων, την διασπορά τοπικών προϊόντων, εφευρημάτων, τεχνών και ιδεών.
Παράλληλα ο χαρακτήρας, η κουλτούρα και η ιδιοσυγκρασία ολόκληρων εθνών επηρεάστηκε από την σχέση τους με την θάλασσα ή τα γεωγραφικά χαρακτηριστικά που αυτή προσέδιδε στις χώρες αυτών, με μεγάλο αντίκτυπο στην ιστορία, την κοινωνία και την πολιτική ζωή αυτών. Έχοντας υπ’ όψιν τα προρρηθέντα στοιχειά, στην συνεχεία του άρθρου αυτού θα παρατεθούν κάποιοι λόγοι για τους οποίους η θάλασσα θα συνεχίσει και στο άμεσο μέλλον να έχει στρατηγική σημασία για τα κράτη του διεθνούς συστήματος.
1.Η θάλασσα θα συνεχίσει να έχει ζωτική σημασία για το διεθνές οικονομικό σύστημα ως το κατεξοχήν πεδίο και μέσο μεταφοράς αγαθών του πλανήτη. Ειδικότερα, υπολογίζεται ότι το 90% του παγκοσμίου εμπορίου διεξάγεται δια θαλάσσης. Ενώ αποτελεί παράλληλα και το φθηνότερο μέσο μεταφοράς σε σύγκριση με τα εναέρια και χερσαία μέσα.
2.Επιπλέον στην υδάτινη στήλη, στο βυθό και στο υπέδαφος της θάλασσας υπάρχουν τεράστιας αξίας πόροι μερικοί εκ των οποίων ακόμη και σήμερα παραμένουν ανεκμετάλλευτοι, γεγονός που ενισχύει την πεποίθηση ότι η σημασία της θάλασσας θα αυξηθεί περαιτέρω ειδικά αν αναλογιστεί κανείς τις εντάσεις και τους ανταγωνισμούς που πρόεκυψαν για τον έλεγχο των ενεργειακών θησαυρών του Αρκτικού Ωκεανού, της Ανατολικής μεσόγειου και άλλων περιοχών.
3.Η εμπορική ναυτιλία αποτελεί μια προσοδοφόρα πηγή πλούτου για τα εθνικά κράτη καθώς παράγει αξιόλογο εμπόριο και δημιουργεί έτσι εισροές στην οικονομία.
4.Επιπροσθέτως η θάλασσα δεν επιδέχεται κυρίους και σύνορα με την έννοια που αυτά υπάρχουν στην στεριά (φυσικά εμπόδια, φρυχτές, οχυρώσεις), αλλά λόγω του υδάτινου περιβάλλοντος επιδέχεται την κυριαρχία των κρατών σε συγκεκριμένες ζώνες (Αιγιαλίτιδα, Συνορεύουσα, Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη) που εκτείνονται από την ακτή προς το εσωτερικό των ωκεανών, με δικαιώματα και υποχρεώσεις που καθορίζονται με βάση το διεθνές δίκαιο για τα κράτη και όσους διέρχονται από αυτές, και τα οποία επιτρέπουν επίσης την ύπαρξη των διεθνών υδάτων που κατοχυρώνουν την ελευθερία της θάλασσας, η οποία ουσιαστικά είναι παγκόσμια και ανοιχτή στον καθένα που επιθυμεί να δραστηριοποιηθεί σε αυτή και να κερδίσει.
5.Οι ναυτικές δυνάμεις θα εξακολουθήσουν να βασίζονται στους πολεμικούς τους στόλους με σκοπό την αύξηση της ισχύος τους και την επαύξηση της επιρροής τους στο διεθνές πολίτικο γίγνεσθαι. Ενώ η διασφάλιση του εμπορίου θα απαιτεί πάντα την ύπαρξη ισχυρών στόλων ικανών να παρεμβαίνουν και να αποτρέπουν κάθε πιθανή ενεργεία που ενδέχεται να παρακωλύσει την ομαλή διεξαγωγή της ναυσιπλοΐας.
6.Τα κράτη επίσης θα συνεχίσουν στον βαθμό που το θαλάσσιο περιβάλλον και τα μέσα τους το επιτρέπουν να επιβάλουν το νόμο έναντι του οργανωμένου εγκλήματος (πειρατεία – τρομοκρατία) το οποίο την τελευταία δεκαετία εξαιτίας πολεμικών συγκρούσεων ή πολιτικών αναταραχών ενισχύθηκε σε διάφορα σημεία του πλανήτη.
7.Η αντίληψη περί ναυτικών και χερσαίων δυνάμεων στην διεθνή πολιτική θα αποδίδει στην θάλασσα μεγάλη σημασία όπως και στο παρελθόν με αποτέλεσμα να συνεχίζει να επηρεάζει την θεωρητική στρατηγική σκέψη και στο άμεσο μέλλον.
8.Μεγάλες πολιτικές δυνάμεις του Πλανήτη όπως η ΕΕ έχουν ανακοινώσει πολιτικές που στοχεύουν να στρέψουν την οικονομία τους στην θάλασσα καταρτίζοντας ατζέντες για την προστασία και την εκμετάλλευση συνάμα των ωκεανών βασιζόμενες στην αρχή της «αειφορίας» η όποια έγκειται στην χρήση των φυσικών πόρων με τρόπο τέτοιο που να εξασφαλίζεται η ύπαρξη τους και η διατήρηση της ποιότητας τους προς όφελος των μελλοντικών γενεών.
9.Η ύπαρξη του οικονομικού – γεωγραφικού κυκλώματος που συνοψίζεται ως εξής: α) Παράγωγη εμπορεύματος β) Μέσα μεταφοράς για να μεταφερθεί το εμπόρευμα προς τις διεθνείς αγορές γ) Εξασφάλιση της προστασίας και έλεγχος των εμπορευματικών υποδομών και ροών. Ίσχυε, ισχύει και θα ισχύσει και στο μέλλον.
10.Η σημασία της θάλασσας είναι περισσότερο από ποτέ σημαντική εξαιτίας του ζητήματος της κλιματικής αλλαγής. Η θάλασσα παράγει το 70% του παγκοσμίου οξυγόνου κυρίως λόγο της ύπαρξης του φυτοπλαγκτόν. Ωστόσο οι ωκεανοί δέχονται μεγάλες επιβαρύνσεις εξαιτίας της απόρριψης σε αυτούς, απόβλητων από τις παράκτιες περιοχές και τα πλωτά μέσα, την υπεραλίευση και την υπερθέρμανση του πλανήτη με ολέθρια αποτελέσματα για τα οικοσυστήματα αλλά και τον άνθρωπο.
Συνεπώς η διατήρηση του θαλάσσιου περιβάλλοντος αποτελεί ζήτημα επιβίωσης για την ανθρωπότητα το οποίο θα απασχολήσει τα εθνικά κράτη και τους διεθνείς οργανισμούς σε μεγάλο βαθμό.
*O Καραβίας Ζαφείρης είναι απόφοιτος του τμήματος Πολιτικής επιστήμης και διεθνών σχέσεων του Πανεπιστήμιου Πελοποννήσου ( Σχολή Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστήμων). Επίσης είναι κάτοχος μεταπτυχιακού τίτλου σπουδών με αντικείμενο την Ναυτιλία και ειδίκευση στο Ναυτιλιακό Management , του πανεπιστημίου Πειραιώς. Ενδιαφέροντα μελέτης του αποτελούν ποικίλα θέματα από τα πεδία της Πολιτικής, Γεωπολιτικής, Γεωοικονομίας, Ιστορίας, Διεθνών σχέσεων και στρατηγικών σπουδών