«Για τους κριτικούς συγκαταλέγεται στις τέσσερις καλύτερες συγγραφείς της Αγγλίας. Οι φίλοι της εξυμνούν την ομορφιά της, τη μοναδικότητά της και τη γοητεία της. Ποιο ρόλο έπαιζε; Το ρόλο μιας μαγεμένης πριγκίπισσας ή το ρόλο ενός θυμωμένου μικρού κοριτσιού σε μια συγκέντρωση για τσάι; Ή δεν έπαιζε απολύτως κανένα ρόλο;
Οπωσδήποτε ήταν διαφορετική από όλους τους άλλους, κι αυτός ο κόσμος δεν της ταίριαζε. Με χαροποιεί το γεγονός ότι μπόρεσε να απελευθερωθεί από αυτόν, προτού γίνουν θρύψαλα όλα όσα αγαπούσε. Αν έπρεπε να διαλέξω απ’ όλο το έργο της μια επιγραφή για τον τάφο της, θα μου ερχόταν στο μυαλό αυτά τα λόγια: Έγινε και ήρθε σε πέρας. Ναι, σκέφτηκε και πολύ κουρασμένη άφησε το μολύβι της, αυτό ήταν το όνειρό μου» (Christopher Isherwood)
«Η Βιρτζίνια Γουλφ, μια από τις λίγες θηλυκές ιδιοφυίες που διέθετε αυτός ο κόσμος, και η ιστορία της λογοτεχνίας την τοποθετεί στο ίδιο επίπεδο με τον Τζόις και τον Προυστ» (Barbara Bondy).
Το 2019, η Βιρτζίνια Γουλφ εκδοτικά εμφανίζεται και πάλι διπλή: επανακυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Μεταίχμιο» το διάσημο φεμινιστικό της δοκίμιο «Ένα δικό σου δωμάτιο» που είχε κυκλοφορήσει το 2005 από τις εκδόσεις Οδυσσέας και τα διηγήματά της ««Δευτέρα ή Τρίτη» από τις εκδόσεις «Άγρα», είχαν κυκλοφορήσει πριν από δυο χρόνια από την «Ποικίλη Στοά»,
Στο μεταξύ, κυκλοφορούν και επανακυκλοφορούν στα ελληνικά από τις αρχές της δεκαετίας του 1980 τα βιβλία της:
«Τα κύματα» (Υψιλον), «Το δωμάτιο του Ιάκωβου» (Γράμματα, Οδυσσέας), «Η κυρία Ντάλογουεη» (Γράμματα, Μεταίχμιο, Ερμείας, Μίνωας), «Τα χρόνια» (Σύγχρονη εποχή), «Στον Φάρο» ή «Μέχρι τον Φάρο» (Ύψιλον, Οδυσσέας), «Λέσχη γυναικών και άλλα διηγήματα» (Νεφέλη), «Ένα στοιχειωμένο σπίτι» (Πατάκη), «Ελλάδα και Μάης μαζί» (Ύψιλον), «Σκοτώνοντας τον άγγελο του σπιτιού» (Καστανιώτης), «Για την άγνοια των αρχαίων ελληνικών» (Στιγμή), «Δοκίμια» (Scripta), «Πώς είναι να είσαι άρρωστος» (Κοινός Τόπος Ψυχιατρικής, Νευροεπιστημών και Επιστημών του Ανθρώπου», «Ανάμεσα στις πράξεις» (Μεταίχμιο), «Η κληρονομιά» (Μπιλιέτο), «Γράμμα σε έναν νέο ποιητή» (Άγρα, Πατάκη), «Ο κύριος Μπένετ και η κυρία Μπράουν» (Μίνωας), «Τρείς γκινέες» (Μπαρμπουνάκης) «Ορλάντο» (Αστάρτη, Κέδρος, Ελληνικά Γράμματα, Gutenberg), «Δευτέρα ή Τρίτη» (Άγρα, Ποικίλη Στοά), «Ένα δικό της δωμάτιο» (Οδυσσέας, Μεταίχμιο).
Το σχέδιο πίσω από το βαμβάκι
Όταν το 1882 γεννιόταν στο Λονδίνο η Άντελαιν Βιρτζίνια Στίβεν, τρίτο από τα τέσσερα παιδιά του συγγραφέα Λέσλι Στίβεν, δεν θα μπορούσε κανείς να διανοηθεί την τρομακτικά ενδιαφέρουσα μεγάλη συγγραφική τροχιά της. Από νωρίς, ορφανή από μητέρα, στον κολοφώνα της αυστηρής εδουαρδινής εποχής η γυναικεία μοίρα της θεωρείτο προδιαγεγραμμένη. Αλλά εκτός από τη μοναξιά όπου η διαφορετικότητα την βύθισε, το μεγάλο ταλέντο σ’ αυτές τις περιπτώσεις δεν μπορεί παρά να είναι αυτό που θα νικήσει.
Ζώντας μια άκρως ενδιαφέρουσα ζωή (εσωτερική περισσότερο), η Βιρτζίνια Στίβεν, Βριτζίνια Γουλφ, κατόρθωσε να ζήσει πέρα και πάνω από την εποχή της, το φύλο της, τη χώρα της, τα συγγραφικά σύνορα της εποχής. Σπάζοντας καθεστηκυίες νόρμες και φόρμες, κατόρθωσε τελικά να ζήσει μια παντελώς μυθιστορηματική ζωή. Με φιλολογικά σαλόνια και νευρικούς κλονισμούς, με προκλητική διάθεση και αναγνωστικό ένστικτο τεράστιο, με εσωτερικές αντιφάσεις και τολμηρές συγγραφικές επιλογές, με έναν γάμο με τον Λέοναρντ Γουλφ τόσο πολύ διαφορετικό απ’ οποιοδήποτε άλλον. Ο μικρός- χειροποίητος- κατ’ αρχάς εκδοτικός οίκος σηματοδότησε μια εποχή, έδωσε βήμα στους πρωτοποριακούς, καθιέρωσε τεράστια συγγραφικά μεγέθη, έκανε γνωστή τη ρώσικη λογοτεχνία στην Αγγλία.
Στη βιογραφία του Βέρνερ Βάλντμαν «ΒΙΡΤΖΙΝΙΑ ΓΟΥΛΦ: Ιδιοφυής και μόνη» του Βέρνερ Βάλντμαν, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Μελάνι» σε μετάφραση Μαρίνας Μπαλάφα, ο αναγνώστης μπορεί να βρει αρκετές αυτοβιογραφικές αναφορές. Ο βιογράφος χειρίζεται την περίπτωση Γουλφ, κυριολεκτικά με βελούδινο γάντι. Δίνοντας περιθώρια στα δικά της λόγια, στις αναμνήσεις της, κάνοντας οξυδερκέστατες παρατηρήσεις όσον αφορά την εποχή, την τρέχουσα λογοτεχνική ηθική και αισθητική, τον δικό της πειραματισμό σε μια ιδιαίτερα διαφοροποιούμενη για την εποχή λογοτεχνία.
Ρίχνοντας άπλετο φως στις αντιφάσεις της, στα ψυχικά της σκαμπανεβάσματα, στις εποχές της νοσηλείας της, στη σχέση της με τον πατέρα, τους άλλους και τον Γουλφ, δεν παραλείπει να «φωτογραφίσει» ένα- ένα τα μυθιστορήματα και τα δοκίμια της μεγάλης μέσα στο απόλυτο ψυχικό σκότος, φωτεινής της συγγραφικής πορείας: Voyage Out, The Mark on the Wall, Μέρα και Νύχτα, Το δωμάτιο του Τζάκομπ, Η κυρία Ντάλογουέι, Ορλάντο, Ένα δικό σου δωμάτιο, Τα κύματα, Στο Φάρο, Γράμμα σε έναν Νέο Ποιητή, Φλας, Τα Χρόνια, Τρεις γκινέες, Roger Fry:Α Biografhy, Ανάμεσα στις Πράξεις… όπου η Βιρτζίνια Γουλφ τολμά και αποδομεί φόρμες, δοκιμάζει καινούργια ύφη και στυλ.
Με το «Ένα δικό σου δωμάτιο» και τις «Τρεις γκινέες» γίνεται σήμα κατατεθέν για τις φεμινίστριες, με «Το δωμάτιο του Τζάκομπ» καθιερώνει ένα νέο, το δικό της, μυθιστορηματικό είδος. Και με τον τρόπο της να αντιλαμβάνεται και να προσεγγίζει την πραγματικότητα και τα πράγματα, υπερβαίνει την «στέρεα ουσία του κόσμου» και προσπαθεί να δει κάτω από την επιφάνεια, αποκαλύπτει σε όλους μας «το σχέδιο πίσω από το βαμβάκι». Δοκιμάζοντας ταυτοχρόνως τα πάντα: μοναξιά, κοσμικότητα, πολιτικούς αγώνες, τρέλα, ανεξαρτησία, ομοφυλοφιλικές σχέσεις, γάμο… Τολμά όσο λίγες ακόμα και να… τρελαίνεται, και όταν αισθάνεται πια εκείνο το «δίχως επιστροφή» γεμίζει τις τσέπες του παλτού της με πέτρες και βαδίζει περήφανα στα κρύα νερά και στις λάσπες του ποταμού Ουζ.
Η 28η Μαρτίου του 1941 ξεκίνησε με κρύο, αλλά ήταν ένα καθαρό πρωινό, όλα προιώνιζαν μια θαυμάσια μέρα. Μια μέρα σαν εκείνης της Ντάλογουει όπου μέσα της χώρεσε τελικά μια ζωή και ένα πια μυθικό αποχαιρετιστήριο γράμμα: «Πολυαγαπημένε, νιώθω στα σίγουρα ότι τρελαίνομαι ξανά. Νομίζω ότι δεν αντέχουμε να περάσουμε μια τέτοια φρικτή περίοδο για μια ακόμη φορά. Και αυτή τη φορά δεν θα ξαναγίνω καλά. Ακούω φωνές και δεν μπορώ να συγκεντρωθώ. Γι’ αυτό κάνω ό,τι μου φαίνεται καλύτερο σε αυτές τις συνθήκες. Μου χάρισες τη μεγαλύτερη δυνατή ευτυχία…»
Virgina Woolf «Δευτέρα ή Τρίτη», Μετάφραση: Παλμύρα Ισμυρίδου, εκδ. Άγρα, σελ. 132
Είναι η μοναδική συλλογή διηγημάτων που εξέδωσε η Βιρτζίνια Γουλφ το 1921 στη Hogarth Press, τον εκδοτικό οίκο της ίδιας και του συντρόφου της Λέοναρντ όπου υπάρχει εν σπέρματι όλη η μετέπειτα θεματική της και γραφή. Στα περιεχόμενά τους, η εισαγωγή, της Susan Dick και τα διηγήματα «Δευτέρα ή Τρίτη», «Ένα μυθιστόρημα που δεν γράφτηκε», «Η κληρονομιά», «Η κυρία Ντάλλογουεϋ στην Μποντ Στρητ», «Η λουτρόπολη», «Κηού Γκάρντενς», «Συμπαγή αντικείμενα», «Το κουαρτέτο εγχόρδων», «Το σημάδι στον τοίχο», «Το σύμβολο» και σελίδες για τη ζωή της Βιρτζίνια Γούλφ. Όλα, δίχως τον γνωστό παντογνώστη αφηγητή, με έντονο το γνωστό της εσωτερικό μονόλογο, τους συνειρμούς, τα συγκεχυμένα τέλος και αρχή, τον αιώνιο χρόνο που πηγαινοέρχεται όπως στη σκέψη ή στα όνειρα από το μέλλον, στο παρελθόν και στο παρόν, με εκείνη την εσωτερική δράση που εκείνη υπήρξε η πρώτη διδάξασα. Ρευστή και φευγαλέα, πάντα ποιητική με έντονο το αναπάντητο ερώτημα αν όλα αυτά που ζούμε συμβαίνουν στην πραγματικότητα.
Εξ’ άλλου, σ’ ένα από τα πιο γνωστά αποσπάσματά της, γράφει για τον τρόπο που προσεγγίζει τη γραφή: «Ας εξετάσουμε για λίγο το μυαλό ενός κανονικού ανθρώπου μια κανονική μέρα. Το μυαλό δέχεται μυριάδες εντυπώσεις – άλλες ασήμαντες και τετριμμένες κι άλλες αλλόκοτες, άλλες εφήμερες και φευγαλέες κι άλλες χαραγμένες με ατσάλι. Έρχονται από παντού, ένας αστείρευτος καταιγισμός άπειρων ατόμων. Και καθώς πέφτουν, καθώς σχηματίζουν τη ζωή της Δευτέρας ή της Τρίτης, η έμφαση πέφτει αλλού, όχι όπως άλλοτε. Η καίρια στιγμή έρχεται εδώ, όχι εκεί». Και εκείνη ακριβώς η έκφραση «Η ζωή της Δευτέρας ή της Τρίτης» είναι που γίνεται ο τίτλος αυτής της πειραματικής συλλογής.
Όσον αφορά τη θεματική τους, το «Κηου Γκάρντενς», είναι μια βόλτα στους λονδρέζικους κήπους που καταφέρνει να δώσει τη μηδαμινή διάσταση του ανθρώπου μέσα στη μεγαλειώδη άπλα της φύσης. Στο «Σημάδι στον τοίχο», εστιάζει με πείσμα σε μια λεπτομέρεια για να στοχαστεί επάνω στη ρευστότητα της ανθρώπινης κατάστασης «γιατί, αφ’ ης στιγμής κάτι έχει συντελεστεί, κανένας δεν μπορεί να πει πώς ήταν πρώτα. Ω! Τα μυστήρια της ζωής. Η αοριστία της σκέψης!».
Στο τόσο αποκαλυπτικό «Ένα μυθιστόρημα που δεν γράφτηκε» εισχωρεί στο μυαλό μιας επιβάτιδας τρένου, μετατοπίζοντας διαρκώς την αφηγηματική σκοπιά και καταλήγοντας στην υπέροχη φράση «φιγούρες άγνωστες, εσάς λατρεύω».
Ορισμένα διηγήματά της, όπως τα «Συμπαγή αντικείμενα» και «Η κληρονομιά», είναι διηγήματα με την παραδοσιακή έννοια του όρου, συνθέσεις με σταθερή αφηγηματική δομή. Αλλά και πάλι πρωτοστατούν οι μυθιστορηματικοί στοχασμοί και η λυρική πρόζα που θυμίζουν τα αυτοβιογραφικά δοκίμια ορισμένων συγγραφέων του 19ου αιώνα, προπάντων του Ντε Κουίνσυ. Κάποια άλλα, φαντάζουν ανολοκλήρωτες ιστορίες.
Με τη συλλογή αυτή, η Βιρτζίνια Γουλφ, απέκτησε για πρώτη φορά τη φήμη της ως η συγγραφέας με την πιο ζωντανή φαντασία και το πιο λεπταίσθητο ύφος της εποχής της. Επηρεασμένη από τον Τζόυς, τον Προυστ και τις θεωρίες του Γουίλιαμ Τζέιμς, του Μπεργκσόν και του Φρόυντ, επικέντρωσε τις προσπάθειές της «στην δημιουργία ενός καινοτόμου μυθιστορηματικού ύφους που έδινε έμφαση στην αέναη ροή της συνείδησης, στο πέρασμα του χρόνου ως μια αλληλουχία επακόλουθων και πεπερασμένων στιγμών και ως μια μακρά ακολουθία χρόνων και αιώνων, καθώς και την ουσιαστική απροσδιοριστία του ανθρώπινου χαρακτήρα».
Βιρτζίνια Γουλφ «Ένα δικό της δωμάτιο», Μετάφραση: Βάσια Τζανακάρη, εκδ. Μεταίχμιο, σελ. 264
«Αν ζήσουµε άλλον έναν αιώνα -µιλάω για τη συλλογική ζωή, που είναι η αληθινή ζωή, και όχι για τις µικρές ζωές που ζούµε ατοµικά- και έχουµε πεντακόσιες λίρες τον χρόνο και ένα δωµάτιο δικό µας η καθεµιά· αν συνηθίσουµε να έχουµε την ελευθερία και το θάρρος να γράφουµε ακριβώς αυτό που σκεφτόµαστε· αν δραπετεύουµε λίγο από το κοινόχρηστο καθιστικό και βλέπουµε τους ανθρώπους όχι πάντα στο πλαίσιο της σχέσης του ενός µε τον άλλον αλλά σε σχέση µε την πραγµατικότητα· καθώς και τον ουρανό και τα δέντρα ή οτιδήποτε όπως είναι στην πραγµατικότητα… αν αντιµετωπίσουµε το γεγονός, γιατί είναι γεγονός, ότι δεν υπάρχει µπράτσο να πιαστούµε, αλλά ότι προχωράµε µόνες και ότι η σχέση µας είναι µε τον κόσµο της πραγµατικότητας κι όχι µε τον κόσµο των ανδρών και των γυναικών, τότε θα υπάρξει η ευκαιρία και η νεκρή ποιήτρια που ήταν η αδελφή του Σαίξπηρ θα ανακτήσει το σώµα που τόσες φορές θυσίασε.» Χαρακτηριστικό απόσπασμα από ένα βιβλίο-ορόσημο για τη γυναικεία χειραφέτηση, ένα επαναστατικό δοκίμιο από την βρετανίδα συγγραφέα που νίκησε τον χρόνο και αποτελεί την δική της πια θρυλική θέση- στάση.
Όπως και σε όλα τα έργα της, την απασχολεί κι εδώ η γυναικεία εμπειρία και η γυναικεία δημιουργικότητα. Η Γουλφ είχε μια «εμμονή» με τη συγγραφή ως επάγγελμα (ας μη ξεχνάμε, η ίδια επαγγελματίας, εκδότρια, συγγραφέας, δημοσιογράφος), ένα δωμάτιο, ένα εισόδημα και χρόνος είναι οι απαραίτητες προϋποθέσεις για να μπορεί μια γυναίκα να ασκηθεί ακόμα και μέσα στη σφαίρα του σπιτιού: «δώστε της ένα δικό της δωμάτιο και πεντακόσιες λίρες τον χρόνο, αφήστε τη να πει αυτά που σκέφτεται, κι ας αφήσει απέξω τα μισά από αυτά που τώρα χρησιμοποιεί, και σύντομα θα γράψει ένα καλύτερο βιβλίο», θα πει. Εντοπίζοντας συνάμα κι ένα σοβαρό έλλειμμα στις γυναίκες συγγραφείς: την έλλειψη παιδείας και την έλλειψη μιας παράδοσης: «…όταν μια γυναίκα γράφει σκέφτεται το παρελθόν μέσα από τις μητέρες της», θα επισημάνει, αντιμετωπίζοντας τη γυναίκα μέσα στο κοινωνικό γίγνεσθαι: «…έγραφε σαν γυναίκα, αλλά σαν γυναίκα που είχε ξεχάσει ότι είναι γυναίκα, έτσι οι σελίδες της ήταν γεμάτες με εκείνη την παράξενη έμφυλη αίσθηση που προκύπτει όταν το φύλο λειτουργεί ασυνείδητα».
Δημοσιεύθηκε στον Φιλελεύθερο