Μπορεί τα στενά του Κερτς να απασχόλησαν πρόσφατα την κοινή γνώμη με αφορμή το θερμό επεισόδιο Ρωσίας- Ουκρανίας αλλά λίγοι γνωρίζουν ότι η περιοχή ήταν αρχαία ελληνική αποικία και ακόμα λιγότεροι ότι αποτελεί κομμάτι του «χρυσού δακτυλίου του βασιλείου του Βοσπόρου».
Πρόκειται για ένα ιδιαίτερο (ημι)κυκλικό μονοπάτι που σχηματίζεται από δέκα πόλεις της σύγχρονης Ρωσίας χτισμένες πάνω σε περιοχές με ιστορικές αποικίες αρχαίων Ελλήνων. Οι πόλεις αυτές αποτελούσαν το αρχαίο και πανίσχυρο βασίλειο του Βοσπόρου πριν από την άνοδο του Βυζαντίου.
Η αρχαία κυκλική διαδρομή γινόταν «χρυσή» από τις κερδοφόρες διόδους πλεύσης που εξύψωσαν τους Έλληνες και τους βοήθησαν να αναπτυχθούν στην ευρύτερη περιοχή. «Ο χρυσός δακτύλιος του βασιλείου του Βοσπόρου» επιχειρεί να γίνει σήμερα μια τουριστική διαδρομή που θα παρουσιάσει την άγνωστη σε πολλούς ιστορία του ελληνισμού της Μαύρης Θάλασσας από το Κρασνοντάρ, στη Κριμαία, και το Ροστόφ.
Κερκινίτις, Τανάις, Χερσόνησος, Θεοδοσία, Νυμφαίο, Παντικάπαιον, Κιμμερία, Φαναγόρια, Ερμώνασσα, Γοργιππία είναι μερικές από τις αρχαιοελληνικές αποικίες που βρίσκονται στα θεμέλια και τις ευρύτερες περιοχές Αζόφ, Ανάπα, Κερτς, Ροστόφ, Γελεντζίκ, Νοβοροσίσκ, Σεβαστούπολη.
«Το βασίλειο προέκυψε ως αποτέλεσμα της ενοποίησης των αρχαίων πόλεων στη χερσόνησο Ταμάν και στην Κριμαία. Αργότερα επεκτάθηκε κατά μήκος της ανατολικής ακτής της Αζοφικής Θάλασσας και επί του Ντον. Στο πρώτο μισό του 6ου αιώνα έγινε μέρος του Βυζαντίου», προσθέτει.
Σημαντικά αρχαιολογικά ευρήματα
Στην περιοχή του Κρασνοντάρ υπάρχουν τρεις ανασκαφές αρχαίων πόλεων για τους τουρίστες, κάθε μία από τις οποίες έχει μια μοναδική και ενδιαφέρουσα ιστορία. «Ο οικισμός της Ερμώνασσας- Τμουταρακάν είναι ένα μοναδικό μνημείο της αρχαιότητας στη νότια Ρωσία, αποτελεί μέρος του Συγκροτήματος του Μουσείου Ταμάν. Η ιδιαιτερότητά της είναι ότι για 25 αιώνες, η ζωή εδώ δεν έχει σταματήσει ποτέ».
Η ελληνική αποικία της Ερμώνασσας βρισκόταν λίγα χιλιόμετρα δυτικά της Φαναγορείας και απέναντι, διαγώνια, του Παντικαπαίου, τα οποία ήταν μεγάλα εμπορικά κέντρα στο Βασίλειο του Βοσπόρου. Η πόλη ιδρύθηκε στα μέσα του 6ου αιώνα π.Χ. από αρχαία ελληνικά φύλα της Μ. Ασίας αν και υπάρχουν ενδείξεις και για άλλα πρόσωπα που συμμετείχαν στον αποικισμό, συμπεριλαμβανομένων των Κρητικών.
Το αρχαιολογικό μουσείο περιλαμβάνει συλλογές από τις ανασκαφές των αρχαίων ελληνικών πόλεων.
«Όμορφα ευρήματα: τερακότες, αγγειοπλαστική, νομίσματα, σφραγίδες, αμφορείς και πολλά άλλα τεχνουργήματα. Για παράδειγμα, πριν από λίγους μήνες ανακαλύφθηκαν σπάνια αντικείμενα κατά τις ανασκαφές στη χερσόνησο Ταμάν μια αρχαία άρπα και μια λύρα» επισημαίνει.
Σύμφωνα με τους εμπειρογνώμονες της υπηρεσίας του Ινστιτούτου Αρχαιολογίας της Ρωσικής Ακαδημίας Επιστημών, τέτοια ευρήματα είναι ένα σημαντικό γεγονός όχι μόνο για το έδαφος όπου υπήρχε ο Βόσπορος, αλλά και για ολόκληρο τον αρχαίο ελληνικό κόσμο.
«Μέχρι πρότινος γνωρίζαμε μόνο για μια μερικώς διατηρημένη αρχαία ελληνική άρπα, που βρέθηκε στη νεκρόπολη του Πειραιά και για μια άλλη που βρέθηκε στη νεκρόπολη του Ταράντο στη νότια Ιταλία. Η άρπα που βρέθηκε στον Πειραιά χρονολογείται στον 5ο αιώνα π.Χ. και οι μανδάλες από τον τρίτο ή δεύτερο αιώνα π.Χ.. Σε σύγκριση με αυτές τις ανακαλύψεις, η άρπα που βρέθηκε στη χερσόνησο Ταμάν είναι ένα από τα πιο παλιά και πιο καλά διατηρημένα αρχαία ελληνικά μουσικά όργανα» εξηγεί.
Περισσότεροι από 600 τάφοι έχουν ήδη ερευνηθεί και έχουν ανακαλυφθεί μοναδικά αντικείμενα που υπογραμμίζουν την αλληλεπίδραση αρχαίων και τοπικών πολιτισμών. «Έτσι, σε έναν από τους τάφους ανακαλύφθηκε ένα παλιό χάλκινο κράνος Κορινθιακού τύπου, που χρονολογείται από το πρώτο τέταρτο του 5ου αιώνα π.Χ.» αναφέρεi ο Χριστόφορος Κωνσταντινίδης.
Μια άλλη ενεργή ανασκαφή είναι διαθέσιμη στους τουρίστες στο Μουσείο της Ανάπας — η αρχαία πόλη Γοργιπία.
Αρχικά ήταν ένα σημαντικό λιμάνι των Σκυθών αλλά όταν η περιοχή κατακτήθηκε από το Ελληνικό Βασίλειο του Βοσπόρου έγινε αποικισμός τον 6ο π.Χ αιώνα, και ο βασιλιάς Γόργιππος την ονόμασε Γοργιππία. Αναφέρεται ότι ήταν οχυρωμένη ήδη από τον 5ο αιώνα π.Χ., τμήμα αυτού του τείχους έχει βρεθεί σήμερα, και μαζί με γειτονικούς οικισμούς αποτελούσε πόλη-κράτος.
Η πόλη γνώρισε μεγάλη άνθιση τον 2ο και 3ο αιώνα π.Χ., και μάλιστα είχε τον πλήρη έλεγχο του θαλάσσιου εμπορίου στο ανατολικό τμήμα της Μαύρης Θάλασσας.
«Η υπαίθρια έκθεση της αποτελείται από επτά χιλιάδες τετραγωνικά μέτρα, τα υπολείμματα τεταρτημορίων στα περίχωρα της αρχαίας πόλης: τα θεμέλια και τα υπόγεια οικιστικών κτιρίων, αυλές, πηγάδια, λάκκους, υδρορροές, οινοποιητικά συγκροτήματα, οχυρώσεις», εξηγεί.
Επιπλέον η ανασκαφή του Κρατικού Μουσείου της Φαναγορίας, έχει ήδη οδηγήσει τους επιστήμονες σε πολλές ανακαλύψεις.
«Από το 2004, διεξάγεται εδώ η μελέτη των αρχαιοτήτων της Φαναγορίας στην ξηρά και κάτω από το νερό. Ανάμεσα στα ευρήματα είναι δείγματα καλλιτεχνικής ζωγραφικής κεραμικής που παράγονταν στα εργαστήρια των πόλεων της Ιωνίας (Μικρά Ασία) και της Αττικής. Δείγματα μαρμάρινων αρχιτεκτονικών στοιχείων μαρτυρούν το υψηλό επίπεδο αστικής δημόσιας και ιδιωτικής κατασκευής» αναφέρει ο υπουργός.
«Εκεί οι επισκέπτες μπορούν να θαυμάσουν, μια σπάνια συλλογή αμφορέων, στην οποία παραδόθηκαν κρασί και ελαιόλαδο με αντάλλαγμα τις εξαγωγές σιτηρών, που ήταν γνωστά για τον Βόσπορο στη Μεσόγειο. Νομίσματα, τερακότα, ειδώλια και πολλά άλλα ευρήματα. Ένα από τα μοναδικά ευρήματα είναι ο εντυπωσιακός χάλκινος κριός που ανήκε στο πλοίο του Μιθριδάτη» προσθέτει.
Στην Κριμαία βρίσκεται το Ιστορικό και Πολιτιστικό Μουσείο της Ανατολικής Κριμαίας, το Μουσείο Αρχαιοτήτων της Θεοδοσίας, το Ιστορικό και Αρχαιολογικό Μουσείο των Σκυθών και άλλα ιστορικά και αρχαιολογικά μνημεία επτά πόλεων και οικισμών της Δημοκρατίας. Στη Σεβαστούπολη υπάρχει το Πάρκο της «Χερσονήσου» και πολλά άλλα αντικείμενα από την αρχαία κληρονομιά, στην περιοχή του Ροστόφ, του Αζόφ, καθώς και ιστορικά, αρχαιολογικά και παλαιοντολογικά μουσεία.
Οι άγνωστες αρχαιο —ελληνικές ιστορίες του Βοσπόρου
Σύμφωνα με τη μαρτυρία του ρήτορα Δημοσθένη, η αρχαία Αθήνα παραλάμβανε από το Βασίλειο του Βοσπόρου το μισό του συνόλου του εισαγόμενου ψωμιού που χρειάζονταν, περίπου 16 χιλιάδες τόνους ετησίως. Μια σημαντική εικόνα για εκείνους τους χρόνους, όπως σχολιάζουν οι ιστορικοί.
Εκτός από το ψωμί, αλατισμένα και αποξηραμένα ψάρια, βοοειδή, δέρματα, γούνες αλλά και σκλάβοι μεταφέρονταν τακτικά στην Ελλάδα από το Βόσπορο.
Πριν από τον Χριστιανισμό υπήρχαν παραδοσιακές ελληνικές λατρείες στο Βόσπορο. Είναι γνωστό ότι το ιερό της Αφροδίτης βρισκόταν στην Φαναγορία. Σε διαφορετικούς χρόνους, κτίστηκαν ναοί στη Γοργιππία προς τιμήν της Αρτέμιδος Εφέσου, της Αφροδίτης, του Διονύσου και του Ποσειδώνα. Στον 3ο αιώνα π.Χ. στην πόλη πραγματοποιούνταν εορτασμοί προς τιμήν του Ερμή.
Υπάρχουν αποδείξεις αρχαίων ιστορικών ότι στο στενότερο μέρος του Κερτς στην περιοχή του σύγχρονου λιμανιού του Καυκάσου υπήρχε ναός του Απόλλωνα. Οι στήλες του φαίνονται κάτω από το νερό σε συγκεκριμένο βάθος ενώ οι αρχαιολόγοι προσπάθησαν να στις φέρουν στην επιφάνεια, αλλά χωρίς επιτυχία.
Την ίδια στιγμή, ο αρχαίος Έλληνας γεωγράφος Στράβωνας, ο οποίος έζησε τον 1ο αιώνα π.Χ. γράφει ότι στη «Στην συμβολή του ποταμού στη λίμνη βρίσκεται η πόλη με το ίδιο όνομα Τανάϊς, που ιδρύθηκε από τους Έλληνες που κατέχουν το Βόσπορο» μαρτυρώντας την περίοπτη θέση του ελληνισμού στην περιοχή.
Αξίζει να σημειωθεί ότι, και ο Βυζαντινός αυτοκράτορας Ιουστινιανός, απελάθηκε από την Κωνσταντινούπολη, και εγκαταστάθηκε στη Φαναγόρια μέχρι να ανακτήσει το βυζαντινό θρόνο.