Το ημερολόγιο έγραφε 7 Δεκεμβρίου 1941 όταν το σχέδιο που είχε προετοιμάσει στην εντέλεια ο «αρχιτέκτονας του Περλ Χάρμπορ» βύθισε τις ΗΠΑ στην καταστροφή και το πένθος.Το σημείο καμπής του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου (την επομένη η Αμερική κήρυξε τον πόλεμο στην Ιαπωνία) έφερε όχι μόνο την υπογραφή του κορυφαίου ιάπωνα τακτικιστή, αλλά και κάτι από την ατρόμητη προσωπικότητά του. Η πετυχημένη αιφνιδιαστική επίθεση στη Χαβάη έδωσε το πάνω χέρι στην Ιαπωνία στις πρώιμες αυτές στιγμές του Β’ Παγκοσμίου, αν και δεν μπορεί να χωρέσει τη στρατηγική διάνοια του Γιαμαμότο στην ολότητά της.
Γιατί ο μεγαλοφυής ναύαρχος αναμόρφωσε πλήρως τον στόλο του και υιοθέτησε καινοτόμες στρατηγικές μάχης για το Αυτοκρατορικό Ναυτικό του, αλλάζοντας το πρόσωπο της ιαπωνικής πολεμικής μηχανής, καθώς και τις ισορροπίες στον Ειρηνικό Ωκεανό.
Και έπρεπε να υποκλέψουν οι Αμερικανοί τις απόρρητες ιαπωνικές πληροφορίες για το πρόγραμμα του ναυάρχου και να του στήσουν ενέδρα στον αέρα ώστε να απαλλαγούν από τις απαράμιλλες ικανότητές του.
Σπουδαγμένος στο Χάρβαρντ, μεταξύ άλλων, και ναυτικός ακόλουθος στην ιαπωνική πρεσβεία της Ουάσιγκτον, ήξερε από πρώτο χέρι πώς σκεφτόταν ο εχθρός, αν και ήταν διαχρονικά αντίθετος με το ενδεχόμενο πολέμου με την Αμερική. Όταν πάντως η πολιτική ηγεσία της Ιαπωνίας άρχισε να το συζητά σοβαρά, ήταν ο ίδιος που πρότεινε μια αιφνιδιαστική επίθεση στο Περλ Χάρμπορ για να κουτσουρευτεί η αμερικανική ναυτική δύναμη στην περιοχή, ελπίζοντας πως αυτό θα έδινε ένα καλό προβάδισμα νίκης στη χώρα του.
Αν και ήξερε καλά, όπως αποκαλύπτουν τα γραπτά του, ότι η μακροχρόνια σύγκρουση με την υπερδύναμη που ξεπηδούσε στην άλλη πλευρά του Ειρηνικού θα απέβαινε ιδιαιτέρως επιζήμια για την Ιαπωνία. Όπως προφήτευσε περίφημα, αν ο πόλεμος με τις ΗΠΑ δεν τέλειωνε το πολύ σε έναν χρόνο, η μάχη θα χανόταν για τον Αυτοκρατορικό Στρατό.
Οι Αμερικανοί δεν του συγχώρεσαν ποτέ τόσο την άνανδρη -όπως την είπαν- επίθεσή του στη ναυτική βάση της Χαβάης όσο και το στρατηγικό του δαιμόνιο, γι’ αυτό και έσπευσαν να τον βγάλουν από τη μέση σε μια εξίσου άνανδρη -όπως παρατήρησαν οι Ιάπωνες- επιχείρηση δολοφονίας.
Ο ατρόμητος και ταγμένος στον ηθικό κώδικα των σαμουράι Γιαμαμότο σκοτώθηκε στις 18 Απριλίου 1943 όταν το αεροπλάνο του καταρρίφθηκε στον Ειρηνικό, έχοντας δίκιο για δύο πράγματα: ότι το μέλλον των ναυμαχιών ήταν τα αεροπλανοφόρα και ότι η Ιαπωνία θα έχανε τη μάχη με τις ΗΠΑ. Η κηδεία του στις 5 Ιουνίου 1943 ήταν άλλο ένα σημείο καμπής στον Πόλεμο του Ειρηνικού: όσο διοικούσε, ο Αυτοκρατορικός Στόλος ήταν αξιόμαχος και διατηρούσε τις θέσεις του, η στιγμή του θανάτου του σηματοδότησε όμως την αρχή του ιαπωνικού τέλους…
Πρώτα χρόνια
Ο Ισορόκου Τακάνο γεννιέται στις 4 Απριλίου 1884 στην απομακρυσμένη ιαπωνική ύπαιθρο της Ναγκαόκα ως γιος ενός ξεπεσμένου σαμουράι κατώτερου βαθμού. Το όνομά του «Ισορόκου» ήταν μια παλιά γραφή που σήμαινε «56», όσα τα χρόνια του πατέρα του δηλαδή όταν γεννήθηκε ο μικρός. Το παιδί ζει πολύ φτωχικά χρόνια και στο σχολείο δεν έχει ούτε βιβλία, αναγκάζεται έτσι να αντιγράφει τα κείμενα με το χέρι ώστε να μπορεί να τα διαβάσει.
Παρά τις ασύλληπτες δυσκολίες της καθημερινότητας, διαπρέπει στις σχολικές και σπουδαστικές αργότερα επιδόσεις και το 1916 υιοθετείται από τη μεγάλη οικογένεια των Γιαμαμότο. Ήταν κοινή πρακτική για τους μεγάλους οίκους που δεν είχαν αγόρια να υιοθετούν ταλαντούχους νέους για να διαιωνίσουν το όνομα. Η ζωή του Ισορόκου είναι έτοιμη να αλλάξει άρδην. Το 1918 παντρεύεται τη σύζυγό του, με την οποία θα αποκτούσε δύο γιους και δύο κόρες…
Ο φέρελπις διοικητής Γιαμαμότο
Μέχρι τότε βέβαια είχε διανύσει ήδη μεγάλο δρόμο: με τον κώδικα Μπουσίντο των σαμουράι να τον συνοδεύει παντοτινά και το πατρικό κατάνα «εικόνισμα», ο Γιαμαμότο διαπρέπει στη Ναυτική Ακαδημία της Ιαπωνίας, απ’ όπου αποφοιτεί το 1904 με επαίνους. Οι άριστες επιδόσεις του στη ναυτική σχολή θα τον φέρουν στο στόχαστρο των ανωτέρων του και αμέσως μετά την αποφοίτησή του θα δει πολεμική δράση: το 1905 αγωνίστηκε ως νεαρός αξιωματικός και τραυματίστηκε στην αποφασιστικής σημασίας ναυμαχία εναντίον του ρωσικού στόλου στην Τσουσίμα και διακρίθηκε για άλλη μια φορά.
Ταυτοχρόνως, είχε φροντίσει να μάθει αγγλικά ήδη από παιδική ηλικία, παρακολουθώντας μαθήματα στο αμερικανικό ιεραποστολικό σχολείο της περιοχής, και το μέλλον του στο Ναυτικό φάνταζε ευοίωνο. Αν και ο ίδιος είχε από την αρχή στραμμένη την προσοχή του στα αεροπλάνα και τα αεροπλανοφόρα. Τα κλασικά θωρηκτά και τα όπλα τους τα θεωρούσε παρωχημένα, διαβλέποντας την πολεμική ανωτερότητα των αεροπλανοφόρων, που θα μπορούσαν να δώσουν στην Ιαπωνία το πάνω χέρι στον Ειρηνικό, καθώς οι ΗΠΑ αρνούνταν επίσης σθεναρά να δουν τα πλεονεκτήματά τους.
Το 1913 συνέχισε τις σπουδές του στο Ναυτικό Κολέγιο της Ιαπωνίας και όταν αποφοίτησε το 1916, υιοθετήθηκε από τους Γιαμαμότο ως φέρελπις πλωτάρχης 31 ετών. Με το βαρύ όνομα στις πλάτες του, θα ανέβαινε γρήγορα τα σκαλιά της ναυτικής ιεραρχίας και θα αποκτούσε τη δυνατότητα να επεκτείνει τις γνώσεις του στον δυτικό πολιτισμό φοιτώντας τώρα στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ (1919-1921).
Σπουδαγμένος και μελετηρός καθώς ήταν, αναλάμβανε τώρα πολλές διπλωματικές αποστολές στις ΗΠΑ και λειτουργούσε ως άτυπος ναυτικός ακόλουθος της Ιαπωνικής Πρεσβείας στην Ουάσιγκτον.
Από το 1921-1923 δίδαξε στο Ναυτικό Κολέγιο της Ιαπωνίας, θέση που εγκατέλειψε ωστόσο το 1924 για να κάνει πραγματικότητα το όνειρό του: να μάθει να πιλοτάρει μαχητικό αεροσκάφος! Με το χαρτί του πιλότου ανά χείρας, επιστρέφει στις ΗΠΑ ως επίσημος ναυτικός ακόλουθος της Ιαπωνίας (1926-1928), όταν και θα αποκτήσει βαθιά κατανόηση της αμερικανικής κοινωνίας.
Ο Γιαμαμότο αποκόμισε πολύτιμες γνώσεις που θα χρησιμοποιούσε λίγο αργότερα: συνειδητοποίησε, για παράδειγμα, ότι το αμερικανικό Ναυτικό δεν ήταν αξιόμαχο (όπως έγραφε, το Πολεμικό Ναυτικό των ΗΠΑ ήταν ένας όμιλος για παίκτες γκολφ και μπριτζ) και οι αξιωματικοί δεν έδιναν την πρέπουσα προσοχή. Εκτίμησε πάντως την τεχνολογική ανωτερότητα της Αμερικής και τη ραγδαία εκβιομηχάνιση, αν και από τις ΗΠΑ έφυγε με έναν εθισμό που θα τον ακολουθούσε ισόβια: το πόκερ!
Επιστρέφοντας στην Ιαπωνία, ο Γιαμαμότο θα περάσει την επόμενη δεκαετία με τρόπο που θα τον μετατρέψει σε έναν από τους πιο προβεβλημένους αξιωματικούς της Αεροπορίας (η Ιαπωνία δεν διέθετε τότε ανεξάρτητη Πολεμική Αεροπορία) και θερμό κήρυκα τόσο των αεροπλάνων όσο και των αεροπλανοφόρων. Διοικητής των αεροπλανοφόρων και της αεροπορικής ακαδημίας, έκανε ό,τι περνούσε από το χέρι του για να αποκτήσει η Ιαπωνία τον πιο προωθημένο και αποτελεσματικό στόλο αεροπλανοφόρων στον κόσμο.
Ταχύπλοα σκάφη και πολεμικά πλοία μετατράπηκαν σε φορείς αεροπλάνων, την ίδια ώρα που σε συνεργασία με τη βιομηχανία κατασκευάστηκαν τα πιο ισχυρά αεροσκάφη της εποχής του. Ο Γιαμαμότο πίεζε από την αρχή για την επέκταση του αεροπορικού στόλου του και εκπαίδευε τώρα τους πιλότους του σε νέες τακτικές μάχης, που περιλάμβαναν ακόμα και την πρωτόγνωρη στην Ιαπωνία νυχτερινή επίθεση.
Το 1929 προήχθη σε υποναύαρχο και λειτουργούσε τώρα ως άτυπος υφυπουργός Ναυτικού αλλά και διοικητής του τεχνολογικού τομέα του Αυτοκρατορικού Ναυτικού.
Το 1935 εκπροσώπησε την Ιαπωνία στη Ναυτική Συνδιάσκεψη του Λονδίνου, η οποία επέβαλε στην Ιαπωνία να περιορίσει τη ναυτική της δύναμη σε σχέση με την αντίστοιχη ΗΠΑ και Βρετανίας. Το 1936 έγινε αντιναύαρχος και κανονικός υφυπουργός Ναυτικού και μέχρι το 1939 ήταν ο απόλυτος επικεφαλής του Συνδυασμένου Ιαπωνικού Στόλου. Το 1941 έγινε αρχιναύαρχος και γενικός επιτελάρχης του Ναυτικού…
Η επίθεση στο Περλ Χάρμπορ και οι πανωλεθρίες
Παρά το γεγονός ότι ο Γιαμαμότο δεν ήθελε πόλεμο με την Αμερική, εξαναγκάστηκε σε πολεμικές προετοιμασίες. Αφού σχεδίασε στην εντέλεια την επίθεση στη ναυτική βάση του αμερικανικού στόλου του Ειρηνικού στο λιμανάκι της Χαβάης, παρήγγειλε να κατασκευαστούν δέκα βαριά και δέκα ελαφρά αεροπλανοφόρα και συνολικά 3.300 αεροσκάφη.
Η ζωή του κινδύνευε βέβαια, καθώς οι αντιπαλότητες μεταξύ Στρατού και Ναυτικού κατέληγαν συνήθως σε εκατέρωθεν δολοφονίες, κι έτσι ο ναύαρχος ζούσε τώρα πάνω στο θωρηκτό του. Εδώ σχεδίασε την επίθεση στο Περλ Χάρμπορ, συμπυκνώνοντας το δόγμα του: καθώς η Ιαπωνία δεν είχε τη δύναμη να εμπλακεί σε έναν μακροχρόνιο πόλεμο με τις ΗΠΑ, η πολεμική προσπάθεια έπρεπε να εκτελεστεί σε σύντομα και αιφνιδιαστικά επεισόδια.
Όταν η Αμερική επέβαλε λοιπόν το εμπάργκο πετρελαίου στην Ιαπωνία, μεταφέροντας ταυτοχρόνως τον Στόλο του Ειρηνικού από το Σαν Ντιέγκο στο Περλ Χάρμπορ, το σήμα για την επίθεση στη Χαβάη δόθηκε αμέσως. Ο Γιαμαμότο κατασκεύασε ειδικές τορπίλες για τα ρηχά νερά της βάσης της Χαβάης και απέπλευσε με τον στόλο του.
Παρά την επιτυχημένη αποστολή στο Περλ Χάρμπορ και τους 2.500 σχεδόν αμερικανούς νεκρούς, η αιφνιδιαστική αποστολή θα είχε άμεσες συνέπειες για την Ιαπωνία, καθώς η Αμερική άφησε κατά μέρος το δόγμα της ουδετερότητας και μπήκε στα θέρετρα του Β’ Παγκοσμίου με φόρα, καταφέρνοντας σε χρόνο-αστραπή να αντισταθμίσει τις απώλειες του Περλ Χάρμπορ.
Ο Γιαμαμότο εκμεταλλεύτηκε την πρόσκαιρη ναυτική ανωτερότητα της χώρας του και μέσα σε λίγους μήνες τα αεροπλανοφόρα και τα πανίσχυρα μαχητικά του είχαν βυθίσει ένα μεγάλο μέρος του αμερικανικού στόλου, κατέστρεψαν την αγγλική και την ολλανδική μοίρα στην Ασία και υποχρέωσαν τους Αμερικανούς σε βαριές απώλειες στις Φιλιππίνες και την Αυστραλία. Λέγεται συχνά ότι στο ολοκληρωμένο σχέδιό του για τον αφανισμό του αμερικανικού στόλου τον πρόδωσαν τα στελέχη του, που δεν μπορούσαν να εφαρμόσουν τους περίτεχνους τακτικισμούς και τα επικίνδυνα σχέδια μάχης του.
Παρά το αήττητο που είχε στους πρώτους έξι αυτούς μήνες του πολέμου με τις ΗΠΑ και το βασιλικό καθεστώς που απολάμβανε στο Τόκιο μέχρι και τα τέλη της άνοιξης του 1942, τα χειρότερα ήταν να έρθουν, επιβεβαιώνοντας την παλιότερη πρόβλεψή του: «Τους πρώτους έξι ως δώδεκα μήνες θα προελαύνω και θα κερδίζω τη μία νίκη μετά την άλλη. Δεν έχω όμως καμία προσδοκία επιτυχίας για τον δεύτερο ή τον τρίτο χρόνο».
Όπως και έγινε: η μάχη στο Μίντγουεϊ (4-6 Ιουνίου 1942) και μετά στο Γκουανταλκανάλ ήταν οι μεγάλες πανωλεθρίες του, καθώς οι σύνθετες επιχειρήσεις που σχεδίαζε στο χαρτί δεν μπορούσαν να εκτελεστούν στην πράξη όπως θα ήθελε ο ναύαρχος. Την ίδια ώρα μπορεί οι πιλότοι του να ήταν οι καλύτεροι στον κόσμο, αλλά οι απώλειες που υπέστησαν στις μεγάλες αερομαχίες του Ειρηνικού δεν μπορούσαν να αναπληρωθούν: οι ιπτάμενοι σαμουράι του δεν ήταν αρκετοί όσο η Αμερική μπορούσε να ναυπηγεί δεκάδες νέα πλοία τον μήνα.
Το άδοξο τέλος
Παρά τις εμφατικές του ήττες, οι αμερικανοί επιτελάρχες έτρεμαν τον Γιαμαμότο και επιστράτευσαν τις μυστικές υπηρεσίες να τον βγάλουν από τη μέση. Ο ναύαρχος υποτίμησε την ικανότητα των Αμερικανών να υποκλέπτουν τις κωδικοποιημένες ιαπωνικές επικοινωνίες και αυτός ήταν ακριβώς ένας από τους κύριους λόγους που έχασε στο Μίντγουεϊ. Αλλά και ο απόλυτος λόγος που θα έχανε τη ζωή του.
Όταν ξεκίνησε λοιπόν για μια μυστική πτήση επιθεώρησης του στόλου του στα Νησιά του Σολομώντα, οι ηγέτες της Αμερικής δεν θα άφηναν να χαθεί η ευκαιρία να εκδικηθούν τον άνθρωπο που είχε σκορπίσει τρόμο και όλεθρο στο Περλ Χάρμπορ. Η επιχείρηση με κωδικό όνομα «Εκδίκηση» έριξε το αεροπλάνο του ναύαρχου στη θάλασσα, όπου και βυθίστηκε. Το ημερολόγιο έγραφε 18 Απριλίου 1943, αν και η αμήχανη ιαπωνική κυβέρνηση έκρυψε το γεγονός για εβδομάδες. Το συγχαρητήριο τηλεγράφημα του αμερικανού ναυάρχου στον επικεφαλής του φονικού αποσπάσματός του έγραφε: «Συγχαρητήρια στους κυνηγούς. Φαίνεται ότι ανάμεσα στις αγριόπαπιες σκοτώσατε και ένα παγώνι».
Όταν ανέσυραν οι Ιάπωνες το μοιραίο αεροπλάνο, βρήκαν τον ναύαρχο με την επίσημη στολή του και τα λευκά του γάντια να σφίγγουν το πατρικό κατάνα. Το σώμα του είχε μόλις ένα τραύμα, μια σφαίρα στη βάση του κρανίου του.
Ο ναύαρχος που εκπαίδευε τους στρατιώτες του με πόκερ (το οποίο θεωρούσε άριστη νοητική άσκηση) κηδεύτηκε στο Τόκιο στις 5 Ιουνίου ως εθνικός ήρωας και με τιμές που σπάνια έχουν αποδοθεί στην Ιαπωνία. Μαζί του ενταφιάστηκαν και οι πολεμικές φιλοδοξίες της χώρας του για κυριαρχία στον Ειρηνικό…