Ο άνθρωπος που δάνεισε το όνομά του στη Βολιβία, μία μόνο από τις χώρες που απελευθέρωσε από την ισπανική κυριαρχία, δεν χρειάζεται ιδιαίτερες συστάσεις.
Ο περίφημος «El Libertador» θα μετατρεπόταν από πλούσιος γόνος αριστοκρατικής οικογένειας σε μπαρουτοκαπνισμένο στρατιώτη και από ηγετική μορφή της λατινοαμερικανικής επανάστασης σε πρόεδρο μια τεράστιας έκτασης!
Ο στρατηγός και πολιτικός Μπολιβάρ, με τη «Θαυμαστή Εκστρατεία» που εγκαινίασε, θα χάριζε την ελευθερία στην Κολομβία, τη Βενεζουέλα, τον Παναμά, το Περού, τον Ισημερινό και τη Βολιβία, εκμεταλλευόμενος το ευνοϊκό momentum για την ανεξαρτησία της Λατινικής Αμερικής που προέκυψε στις αρχές του 19ου αιώνα.
Και κατόπιν, ως πρόεδρος έξι εθνών, θα προσπαθούσε να ιδρύσει ένα ομόσπονδο μόρφωμα στα πρότυπα της Αμερικανικής Επανάστασης και με πρόταγμα τον φιλελευθερισμό και τη δημοκρατία, χωρίς να τα καταφέρνει ωστόσο εξαιτίας των εσωτερικών αντιπαλοτήτων και των αντικρουόμενων συμφερόντων.
Ο «Ελευθερωτής» είχε καταφέρει ωστόσο το ακατόρθωτο: να διεκδικήσει την ανεξαρτησία της Νότιας Αμερικής από τη φοβερή και τρομερή ισπανική αυτοκρατορία! Για τις ανάγκες μάλιστα του αγώνα, ο Μπολιβάρ θα διέσχιζε στη ζωή του 123.000 χιλιόμετρα, περισσότερα απ' όσα οι περίφημοι εξερευνητές Κολόμβος και ντα Γκάμα μαζί...
Πρώτα χρόνια
Ο Simón José Antonio de la Santísma Trinidad Bolívar y Palacios, κατά κόσμο Simón Bolívar, γεννιέται στις 24 Ιουλίου 1783 στο Καράκας της Νέας Γρανάδας (σημερινή Βενεζουέλα). Η αριστοκρατική οικογένειά του ήταν ιδιαίτερα ευκατάστατη, με την πηγή πλουτισμού της να είναι τα πλούσια σε κοιτάσματα μεταλλεία χρυσού και χαλκού που είχε στην κατοχή της. Ο Μπολιβάρ μεγαλώνει λοιπόν μέσα στην απόλυτη χλιδή, αν και αργότερα θα χρηματοδοτήσει τα απελευθερωτικά κινήματα με την περιουσία του.
Σε ηλικία 14 ετών, γίνεται δεκτός στη στρατιωτική ακαδημία της Νέας Γρανάδας, όπου και αναπτύσσει ενδιαφέρον για την τακτική, παράλληλα βέβαια με τις γνώσεις που αποκομίζει για τη μάχη, που θα του φανούν ιδιαίτερα χρήσιμες στους πολέμους του για την ανεξαρτησία.
Το 1799, μετά τον θάνατο των γονιών του, μετακομίζει στην Ισπανία. Εκεί θα συνεχίσει την ιδιωτική του εκπαίδευση με περίφημους οικιακούς δασκάλους της εποχής, κάτι που είχε βέβαια ήδη ξεκινήσει από τα πρώτα χρόνια της παιδικής του ηλικίας. Έρχεται έτσι σε επαφή με φιλελεύθερες ιδέες και ριζοσπαστικές πεποιθήσεις, με τις οποίες και θα γαλουχηθεί από τους δασκάλους του, αναπτύσσοντας παράλληλα αγάπη για την πολιτική.
Σύντομα, το 1802, θα παντρευτεί τη María Teresa Rodríguez del Toro y Alaysa. Σε ταξίδι ωστόσο του ζευγαριού στη γενέτειρα του Μπολιβάρ την αμέσως επόμενη χρονιά, η σύζυγος θα αρρώσταινε από κίτρινο πυρετό και θα πέθαινε...
«Ο Ελευθερωτής» γεννιέται
Η αριστοκρατική καταγωγή του Μπολιβάρ και η οικονομική του άνεση τον έκαναν να μπαινοβγαίνει ανενόχλητα στα μεγάλα σαλόνια της Ευρώπης. Ο ίδιος διατηρούσε προσωπικές σχέσεις με τον Ναπολέων Βοναπάρτη και παραβρέθηκε ακόμα και στη στέψη του αυτοκράτορα της Γαλλίας το 1804. Για τα επόμενα τρία χρόνια, περιπλανιέται μεταξύ Λατινικής Αμερικής και Ευρώπης.
Το 1807 επιστρέφει στη Βενεζουέλα εξαιτίας των γεγονότων που κάλπαζαν: ο Ναπολέων είχε ενθρονίσει τον αδερφό του Ιωσήφ στο τιμόνι της Ισπανίας, με τον Μπολιβάρ να προσχωρεί στο κίνημα αντίστασης της Βενεζουέλας που αποζητούσε την ανεξαρτησία της χώρας. Την ώρα που φαινομενικά διαχειριζόταν απλώς την αμύθητη περιουσία του, αυτός οργάνωνε με μεθοδικότητα ομάδες ομοϊδεατών και αναζητούσε την καλύτερη δυνατή μέθοδο πάλης.
Το 1808 λοιπόν θα τον βρει ενεργό μέλος του στρατιωτικού κινήματος της Νότιας Αμερικής. Δύο χρόνια αργότερα, το 1810, το αντάρτικο του Καράκας πετυχαίνει τους σκοπούς του και ανακηρύσσει την ανεξαρτησία της περιοχής. Ο Μπολιβάρ ταξιδεύει στη Βρετανία σε διπλωματική αποστολή, με τις εχθροπραξίες για τον έλεγχο της Βενεζουέλας και όλης τελικά της Λατινικής Αμερικής να συνεχίζονται ωστόσο στην πατρίδα.
Ο Μπολιβάρ θα επιστρέψει τον επόμενο χρόνο στη Βενεζουέλα και θα ξεκινήσει την εκστρατεία για την ολοκληρωτική ανεξαρτησία της χώρας του από τον ισπανικό ζυγό. Οι ηγέτες του κινήματος παραδίδονται ωστόσο το 1812 στον βασιλιά της Ισπανίας, με τον Μπολιβάρ προδομένο να αναζητεί καταφύγιο στην Καρταχένα της Κολομβίας: εκεί συγγράφει το περίφημο «Μανιφέστο της Καρταχένα».
Το 1813 έμελλε να είναι η καθοριστική στιγμή του, όταν ανέλαβε διοικητικά στρατιωτικά καθήκοντα στην Τούνχα της Νέα Γρανάδας (σημερινή Κολομβία), σύμφωνα με την απόφαση της επαναστατικής Συνέλευσης των Ενωμένων Επαρχιών της Νέας Γρανάδας. Ο Μπολιβάρ ηγείται λοιπόν της εισβολής στη Βενεζουέλα στις 14 Μαΐου 1813, εγκαινιάζοντας αυτό που θα έμενε γνωστό ως «Θαυμαστή Εκστρατεία» (Campaña Admirable): απελευθέρωσε τη Βενεζουέλα από τον ισπανικό ζυγό και ο λαός τον αποκαλούσε έκτοτε «El Libertador»!
Μέχρι τον Αύγουστο της ίδιας χρονιάς, ο Μπολιβάρ ήταν πλέον σε θέση να ανακηρύξει τη Δεύτερη Δημοκρατία της Βενεζουέλας, υπαγορεύοντας ταυτόχρονα την επίσης περίφημη Διακήρυξη του Πολέμου μέχρι Θανάτου (Decreto de Guerra a Muerte).
Το 1814 ωστόσο η νεότευκτη δημοκρατία καταλύθηκε από πραξικόπημα και ο Μπολιβάρ ήταν υποχρεωμένος να επιστρέψει: οργανώνει μια ομάδα κολομβιανών εθνικιστών και ανακαταλαμβάνει την Μπογκοτά. Η επόμενη χρονιά θα τον βρει στην Αϊτή, όπου και αξίωσε τη βοήθεια του ηγέτη της χώρας για να επεκτείνει το απελευθερωτικό του κίνημα. Το 1816, με στρατιωτική βοήθεια από την Αϊτή, ο Μπολιβάρ κάνει απόβαση στη Βενεζουέλα και καταλαμβάνει την Αγκοστούρα (σημερινό... Μπολιβάρ).
Για τα επόμενα τρία χρόνια, θα επιδοθεί σε έναν μεθοδικό πόλεμο κατά των κατακτητικών ισπανικών δυνάμεων που θα πάρει τέλος με τη Μάχη της Μπογιακά το 1819: η Νέα Γρανάδα είχε απελευθερωθεί από την ισπανική κυριαρχία! Στις 7 Δεκεμβρίου 1821 δημιουργείται το ανεξάρτητο και ομόσπονδο κράτος της Μεγάλης Κολομβίας, που κάλυπτε την έκταση της σημερινής Βενεζουέλας, Κολομβίας, Παναμά και Ισημερινού. Ο Μπολιβάρ αναλαμβάνει πρώτος πρόεδρος του κράτους...
Η «Θαυμαστή Εκστρατεία» επεκτείνεται
Η μάχη για την απελευθέρωση της Λατινικής Αμερικής δεν είχε ωστόσο τελειώσει. Το 1822 θα βρει τον Μπολιβάρ να εδραιώνει τη θέση του στα νέα εδάφη και να συλλαμβάνει σχέδιο για την απελευθέρωση του Περού, το οποίο ζούσε εν τω μεταξύ σφοδρές μάχες από τις απόπειρες του στρατηγού της Αργεντινής Σαν Μαρτίν να το απαλλάξει από την ισπανική τυραννία.
Μέχρι το 1824, η στρατιωτική εκστρατεία στο Περού είχε στεφθεί από επιτυχία: στις 10 Φεβρουαρίου 1824, η Περουβιανή Συνέλευση τον ορίζει δικτάτορα του Περού, για να του δώσει όλη την εξουσία να αναδιοργανώσει εκ βάθρων τόσο την πολιτική διακυβέρνηση όσο και τη στρατιωτική διοίκηση. Παρά το μεταρρυθμιστικό του έργο, ο Μπολιβάρ δεν θα αμελήσει τα απελευθερωτικά του καθήκοντα.
Θα βαλθεί να απελευθερώσει και τις άλλες κατακτημένες περιοχές της Λατινικής Αμερικής, παρά το γεγονός ότι εκεί οι ισπανικές δυνάμεις υπερτερούσαν. Κι όμως, μέσα σε έναν χρόνο (16 Αυγούστου 1825) θα δημιουργούταν η Δημοκρατία της Βολιβίας, με το νέο κρατικό μόρφωμα να παίρνει δικαίως το όνομά του από τον απελευθερωτή του!
Κατοπινά χρόνια
Οι περιπέτειες του «Ελευθερωτή» δεν θα έπαιρναν ωστόσο τέλος, με την τεράστια περιοχή της Μεγάλης Κολομβίας να μην είναι εύκολο να τεθεί υπό πλήρη έλεγχο. Σύντομα θα ξεσπούσαν εξεγέρσεις σε όλη σχεδόν την επικράτεια, με την ενότητα του ομόσπονδου κράτους να υπονομεύεται καθοριστικά.
Το όνειρο του Μπολιβάρ για μια ομόσπονδη δημοκρατία στα πρότυπα της Αμερικανικής Επανάστασης, με τους πολίτες να απολαμβάνουν πλήρη ελευθερία, δεν θα ευοδωνόταν τόσο εξαιτίας των πολυάριθμων αντικρουόμενων συμφερόντων και των αντάρτικων κινημάτων που ξεσπούσαν όσο και της ανετοιμότητας των καιρών για δημοκρατική διακυβέρνηση.
Ο ίδιος, στην προσπάθεια να διατηρήσει άσβεστη την ιδέα της εύθραυστης νοτιοαμερικανικής συμμαχίας, θα προσπαθήσει να καθελκύσει ένα σαφώς πιο συγκεντρωτικό μοντέλο διακυβέρνησης για τη Μεγάλη Κολομβία, κι όταν και αυτό θα αποτύγχανε, ο Μπολιβάρ -για να περισώσει την ενότητα- θα ανακηρύξει τον εαυτό του προσωρινό δικτάτορα του κράτους (27 Αυγούστου 1828).
Η κίνηση θα φέρει βέβαια τα ακριβώς αντίθετα αποτελέσματα και θα ωθήσει τις εξελίξεις στα άκρα, με τη δολοφονική απόπειρα κατά του Μπολιβάρ στις 25 Σεπτεμβρίου 1828 να αποτυγχάνει μεν να τον πλήξει σωματικά, τον αφήνει ωστόσο βαθύτατα απογοητευμένο. Το όνειρό του είχε ναυαγήσει...
Θάνατος
Τα αιματηρά γεγονότα συνεχίστηκαν και κατά τα επόμενα δύο χρόνια, με σφοδρές εξεγέρσεις να δονούν τη Νέα Γρανάδα, τη Βενεζουέλα και τον Ισημερινό. Ο Μπολιβάρ, νιώθοντας ότι απέτυχε, παραιτείται από τα προεδρικά του καθήκοντα στις 27 Απριλίου 1830 και αποφασίζει να αυτοεξοριστεί στην Ευρώπη.
Τα πρώτα κιβώτια με τα υπάρχοντά του άρχισαν να στέλνονται στην ευρωπαϊκή ήπειρο, με τον ίδιο ωστόσο να μην ακολουθεί: πέθανε προτού σαλπάρει στις 17 Δεκεμβρίου 1830, πάσχοντας από φυματίωση. Τα λείψανά του μεταφέρθηκαν στο Καράκας το 1842 και μαυσωλείο ανεγέρθηκε για να τα στεγάσει...
Κληρονομιά
Η ηγετική μορφή της Λατινοαμερικανικής Επανάστασης άφησε για κληρονομιά μια σειρά από ανεξάρτητες δημοκρατίες! Χώρες όπως η Κολομβία, η Βενεζουέλα, το Περού, ο Παναμάς, η Βολιβία και ο Ισημερινός του χρωστούν την ύπαρξή τους.
Αναρίθμητοι ανδριάντες στήθηκαν προς τιμή του όχι μόνο στη Νότια Αμερική, αλλά και στις ΗΠΑ, με εξίσου πολυάριθμες πόλεις και χωριά στα πέρατα του κόσμου να φέρουν ως τοπωνύμιο το όνομα του μεγάλου οραματιστή, από την Αίγυπτο και την Αυστραλία μέχρι και την Τουρκία.
Πέρα από τη στρατιωτική του ιδιοφυΐα, που θα χάριζε την ανεξαρτησία στο μεγαλύτερο μέρος της Νότιας Αμερικής, ο Μπολιβάρ είχε και πολιτικό όραμα, το οποίο αποτύπωσε στη συγγραφή του ιδιαιτέρως φιλελεύθερου Συντάγματος της Βολιβίας, στα πρότυπα του αμερικανικού.
Ο ίδιος ήταν υπέρμαχος του διαχωρισμού των εξουσιών, της θρησκευτικής ελευθερίας, του δικαιώματος ιδιοκτησίας και του κράτους Δικαίου, την ίδια ώρα που ήθελε την κεντρική κυβέρνηση περιορισμένη σε εποπτικό ρόλο. Σημαντικός ήταν επίσης ο αγώνας του για τα ανθρώπινα δικαιώματα, σε μια εποχή μάλιστα που τέτοιες συζητήσεις ήταν ακόμα στα σπάργανα...