Η διαμάχη μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν μπορεί να ξεκίνησε τα τελευταία 30 χρόνια, αλλά η ''πηγή του κακού'' εντοπίζεται από την εποχή που η Αρμενία υπαγόταν στη Σοβιετική Ένωση. Ας δούμε ένα - ένα τα γεγονότα:
Ο ρόλος του Στάλιν
Το Ναγκόρνο Καραμπάχ ή «Αρτσάχ», όπως το αποκαλούν οι Αρμένιοι είναι ένα νεοσύστατο κράτος με δημοκρατικό πολίτευμα. Ιδρύθηκε το 1991 κηρύσσοντας την ανεξαρτησία του από το Αζερμπαϊτζάν μετά από δημοψήφισμα. Η κήρυξη της ανεξαρτησίας έγινε με χρήση του σχετικού δικαιώματος που παρείχε το ισχύον τότε σοβιετικό Σύνταγμα και αφού αποδεδειγμένα η παραμονή εντός των ορίων του Αζερμπαϊτζάν είχε καταστεί αδύνατη, μετά τις εχθροπραξίες που είχαν διαπράξει οι Αζέροι σε βάρος των Αρμενίων σε διάφορες περιοχές και κυρίως στη πόλη Σουμγκάιτ.
Πρόκειται για μια γεωγραφική περιοχή της Αρμενίας με σχεδόν αποκλειστικά Αρμενίους κατοίκους, που το 1923 είχε υπαχθεί διοικητικά ως «Αυτόνομη Διοικητική Περιφέρεια του Ορεινού Καραμπάχ» στη ξένη προς τους ίδιους και ταυτόχρονα Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία του Αζερμπαϊτζάν.
Η υπαγωγή είχε γίνει με απόφαση του σοβιετικού ηγέτη της ΕΣΣΔ, Ιωσήφ Στάλιν, στα πλαίσια του κατακερματισμού της Αρμενίας και παρά τις έντονες διαμαρτυρίες και τις επίμονες εκκλήσεις των κατοίκων της περιφέρειας προς τη Μόσχα. Με την ίδια απόφαση, ο Στάλιν είχε προσαρτήσει στο Αζερμπαϊτζάν και την περιφέρεια του Ναχιτσεβάν, που βρίσκεται δυτικά της Αρμενίας, στα σύνορα δηλαδή με την Τουρκία, χωρίς να συνορεύει με το Αζερμπαϊτζάν, ενώ την αρμενική περιοχή του Τσαβάχκ με πάνω από 90% αρμενίους κατοίκους, την είχε προσαρτήσει στη Γεωργία.
Η Σοβιετοποίηση της Αρμενίας
O ρωσικός Κόκκινος Στρατός είχε προσαρτήσει το Αζερμπαϊτζάν στο σοβιετικό πολιτικο-κοινωνικό σύστημα από τις 28 Απριλίου 1920.
Η Δημοκρατία της Αρμενίας άρχισε να λαμβάνει τελεσίγραφα από το σοβιετικό Αζερμπαϊτζάν και από τη Ρωσία για να αποσύρει τα αρμενικά στρατεύματα από το Αρτσάχ(όπως αποκαλούν οι Αρμένιοι το Ναγκόρνο-Καραμπάχ) και το Ζανκεζούρ. Το Μάιο του 1920 το 11ο τάγμα του Κόκκινου Στρατού προσάρτησε το Αρτσάχ στη Σοβιετική Ένωση. Παρόλ΄ αυτά, η περιοχή παρέμεινε ανεξάρτητη και το Σοβιέτ κήρυξε την περιοχή «αμφισβητήσιμη».
Εν τω μεταξύ, η Δημοκρατία της Αρμενίας είχε να αντιμετωπίσει αφ’ ενός τα τουρκικά στρατεύματα και αφ’ ετέρου τις μπολσεβικικές επιθέσεις. Έτσι οδηγήθηκε στα πρόθυρα ολοκληρωτικής καταστροφής. Παρά τα πολυάριθμα ψηφίσματα και τις διεθνείς συμφωνίες, όπως η Συνθήκη των Σεβρών, η οποία οριοθετούσε τα σύνορα με την Τουρκία και επέτασσε να επιστραφούν τα αρμενικά εδάφη, η αρμενική κυβέρνηση ήταν εγκλωβισμένη στις δυσμενείς συγκυρίες.
Στις 2 Δεκεμβρίου του 1920 η κυβέρνηση της Αρμενίας αναγκάζεται να παραδώσει τη χώρα στους Μπολσεβίκους. Κάπως έτσι δημιουργείται η Αρμενική Σοβιετική Δημοκρατία.
Το Κίνημα του Καραμπάχ
Τον Φεβρουάριο του 1988 οι Αρμένιοι του Καραμπάχ, ενθαρρυμένοι από την αρχή της "περεστρόικα" ξεκίνησαν τις προσπάθειες για να απαλλαγούν από τους Αζέρους. Στις 20 Φεβρουαρίου η απόφαση της Περιφερειακής Σοβιετικής Εθνοσυνέλευσης της Ανεξάρτητης Περιοχής του Ορεινού Καραμπάχ, η οποία απευθυνόταν στα υψηλότερα νομοθετικά σώματα των ανωτάτων Σοβιέτ της Αρμενίας, του Αζερμπαϊτζάν και της ΕΣΣΔ, διατύπωνε το επίσημο αίτημα να μελετηθεί και να επιλυθεί με ευνοϊκό τρόπο «το ζήτημα της μεταβίβασης της Ανεξάρτητης Περιοχής του Ορεινού Καραμπάχ από το Σοβιετικό Αζερμπαϊτζάν στη Σοβιετική Αρμενία». Το Σοβιετικό Αζερμπαϊτζάν απάντησε με βιαιότητες και άγριες διώξεις εναντίον του αρμενικού πληθυσμού.
Το Αζερμπαϊτζάν, αντιδρώντας στις διεκδικήσεις του λαού του Ορεινού Καραμπάχ, οργανώνει πογκρόμ κατά των Αρμενίων σε όλη την επικράτεια της χώρας. Τα πρώτα θύματα της πολιτικής του Αζερμπαϊτζάν ήταν οι Αρμένιοι της πόλης Σουμγκάιτ που βρίσκεται σε απόσταση εκατοντάδων χιλιομέτρων από το Ναγκόρνο Καραμπάχ.
Συγκρούσεις στο Ναγκόρνο Καραμπάχ AP
Το πογκρόμ διαρκεί 3 μέρες, από τις 27 έως τις 29 Φεβρουαρίου του 1988. Το δεύτερο κύμα των αρμενικών σφαγών στο Αζερμπαϊτζάν ξεκινάει τον Νοέμβριο του 1988, με επίκεντρο το Κιροβαμπάντ, Σαμαχί, Σαμκίρ και Μινγκατσεβίρ. Τα πογκρόμ, οι δολοφονίες και οι διώξεις του αρμενικού πληθυσμού στο Αζερμπαϊτζάν κορυφώθηκαν με μαζικές δολοφονίες και τον εκτοπισμό Αρμενίων από το Μπακού τον Ιανουάριο του 1990.
Πολλοί Αρμένιοι απολύθηκαν παράνομα από την εργασία τους και εκδιώχθηκαν από τα σπίτια τους. Μέχρι τον Ιανουάριο του 1990, μόνο 35.000-40.000 από τους 250.000 Αρμένιους κατοίκους παρέμειναν στο Μπακού. Μέχρι τις 13 Ιανουαρίου, οι σφαγές των Αρμενίων στο Μπακού είχαν γίνει συστηματικές. Όσοι κατάφεραν να ξεφύγουν από το θάνατο απελάθηκαν. Ο ακριβής αριθμός των δολοφονημένων εξακολουθεί να είναι άγνωστος.
Ο Απελευθερωτικός Αγώνας (1991- 1994)
Τη διακήρυξη της ανεξαρτησίας του Ορεινού Καραμπάχ ακολούθησε η αντίδραση του Αζερμπαϊτζάν με σειρά επιθέσεων εναντίον των Αρμενίων της περιοχής. Το Αζερμπαϊτζάν μέσα σε 2 χρόνια είχε καταλάβει σχεδόν τη μισή επικράτεια και είχε βιαίως εκτοπίσει τους κατοίκους της. Οι Αρμένιοι με τη σειρά τους οργανώνοντας στρατιωτικές επιχειρήσεις κατέλαβαν περιοχές του Αζερμπαϊτζάν οι οποίες αποτελούσαν βάσεις των επιθέσεών του. Κατάφεραν να σπάσουν τον αποκλεισμό του Ορεινού Καραμπάχ μέσω της πόλης Λατσίν και να δημιουργήσουν χερσαία οδό επικοινωνίας με την Αρμενία.
Συγκρούσεις στο Ναγκόρνο Καραμπάχ AP
Μέχρι το καλοκαίρι του 1991 το Αζερμπαϊτζάν κατείχε το 60% των εδαφών του Ορεινού Καραμπάχ. Συνεπεία αυτού, ήταν το Καραμπάχ να στραφεί προς τη διεθνή κοινότητα και να προχωρήσει στη σύσταση της πρώτης πλήρους λειτουργούσας δημοκρατίας της περιοχής στις 2 Σεπτεμβρίου του 1991.
Στις αρχές του 1994 το Αζερμπαϊτζάν συνέχισε τις επιθέσεις του, ενώ το Ορεινό Καραμπάχ πετυχαίνοντας τη κατάληψη υψωμάτων στρατηγικής σημασίας ανάγκασε τους Αζέρους να δεχτούν ανακωχή με τη διαμεσολάβηση των Ρώσων.
Στις 5 Μαΐου του 1994 υπεγράφη το πρωτόκολλο του Μπισκέκ ανάμεσα στους αντιπροσώπους του Αζερμπαϊτζάν, του Ορεινού Καραμπάχ και της Αρμενίας το οποίο εξελίχτηκε σε συμφωνία κατάπαυσης του πυρός στις 12 Μαΐου του ιδίου έτους.
Η ιστορία επαναλαμβάνεται
Στις 2 Απριλίου του 2016, το Αζερμπαϊτζάν συνεχίζοντας την πολιτική του, εξαπολύει επίθεση κατά του πληθυσμού της Δημοκρατίας του Ορεινού Καραμπάχ. Ο πόλεμος διαρκεί 4 ημέρες και οδηγεί στην ήττα των Αζερικών δυνάμεων. Οι επιθέσεις του Απρίλη του 2016 έχουν χαρακτηριστεί ως οι πιο βίαιες καθ’ όλη την περίοδο που σημαίνεται από την υπογραφή της κατάπαυσης του πυρός το 1994 μεταξύ του Αρτσάχ και του Αζερμπαϊτζάν.
Οι επιθέσεις έλαβαν χώρα στη περιοχή μεταξύ του συνόρου της Δημοκρατίας του Αρτσάχ και του Αζερμπαϊτζάν. Η περιοχή αυτή καλύπτει το Ορεινό Καραμπάχ αλλά και τα περίχωρα του, που σύμφωνα με το Σύνταγμα της Δημοκρατίας του Αρτσάχ αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της.
Το μέγεθος των στρατιωτικών ενεργειών, ο αριθμός των στρατιωτικών σωμάτων και του εξοπλισμού που χρησιμοποιήθηκε κατά τη διάρκειατων επιθέσεων, καθώς επίσης και οι δηλώσεις Αζέρων στρατιωτικών αποτελούν ένδειξη πως τα γεγονότα που έλαβαν χώρα στις 2-5 Απριλίου του 2016 δεν ήταν τυχαία, αλλά αποτελούν κομμάτι οργανωμένης στρατιωτικής αποστολής από την πλευρά του Αζερμπαϊτζάν με σκοπό την επίλυση του ζητήματος του Ναγκόρνο Καραμπάχ με τη χρήση βίας και εχθροπραξιών.
Στις 5 Απριλίου του 2016 ο τετραήμερος πόλεμος έφτασε στο τέλος του, κρίνοντας τις αρμενικές δυνάμεις νικητήριες. Βέβαια, σε έναν πόλεμο σαν και αυτόν δεν ξέρουμε κατά πόσο υπάρχουν νικητές και ηττημένοι. Οι δύο πλευρές συμφώνησαν από κοινού να τηρήσουν κατάπαυση του πυρός.
Κάτι που δεν τηρήθηκε τα επόμενα χρόνια, με αποκορύφωμα την 12/7 του 2020, όταν ο αζερικός στρατός επιτέθηκε όχι μόνο στο Ναγκόρνο Καραμπάχ, αλλά και στην Αρμενία τα σύνορα της οποίας αναγνωρίζονται από τη διεθνή κοινότητα.