Ενώ είναι γνωστό πως στη διάρκεια της οθωμανικής κατάκτησης υπήρξαν εκούσιοι και ακούσιοι εξισλαμισμοί, δεν είναι ευρέως γνωστό πως στην Πελοπόννησο υπήρξαν και μουσουλμάνοι, οι οποίοι ασπάστηκαν τον Χριστιανισμό.
Ο 6oς Βενετοτουρκικός Πόλεμος
Προς τα τέλη του 17ου αιώνα, οι Βενετοί κατάκτησαν τον Μοριά κατά τη διάρκεια του έκτου Βενετοτουρκικού πολέμου μεταξύ των ετών 1685-1687. Στη διάρκεια αυτού του πολέμου, πολλοί Τούρκοι σκοτώθηκαν, άλλοι αιχμαλωτίστηκαν και πολλοί περισσότεροι διέφυγαν στην Κρήτη και τη Μικρά Ασία. Υπήρξαν όμως και αρκετοί Τούρκοι που παρέμειναν στην Πελοπόννησο και ασπάστηκαν τον Χριστιανισμό.
Οι εκχριστιανισμένοι μουσουλμάνοι
Σύμφωνα με επίσημα βενετικά έγγραφα αυτής της περιόδου, ανιχνεύεται η μαρτυρία πως 3.577 ή ακόμη και 4.000 Τούρκοι της Πελοποννήσου ασπάστηκαν τον Χριστιανισμό. Μάλιστα, κάποια έγγραφα αναφέρουν πως 1.317 οικογένειες μουσουλμάνων της Πελοποννήσου έγιναν Χριστιανοί και τους παραχωρήθηκαν σπίτια, εργαστήρια και κτήματα.
Βέβαια, το γεγονός πως, ενώ οι Τούρκοι είχαν τη δυνατότητα να αποχωρήσουν από την Πελοπόννησο κατόπιν συμφωνίας με τους Βενετούς, αρκετές χιλιάδες μουσουλμάνων παρέμειναν και ασπάστηκαν το Χριστιανισμό με μεγάλη ευκολία, ίσως αυτό, κατά τον L. von Ranke, να σήμαινε πως δεν ήταν Τούρκοι αλλά ντόπιος πληθυσμός που είχε προηγουμένως εξισλαμιστεί και τότε απλά επαναχριστιανίστηκε.
Σε έγγραφο με ημερομηνία 5 Μαΐου 1689, γραφόταν: […] Τούρκοι οι οποίοι έγιναν Χριστιανοί και παρέμειναν ήδη, όπως είναι γνωστό, στο Βασίλειο, οι οποίοι διακρίνονται απ’ αυτούς που, αφού αρνήθηκαν μία φορά την αληθινή τους πίστη, επανήλθαν στην ίδια, και μερικοί άλλοι οι οποίοι, όντας γεννημένοι στη μουσουλμανική πίστη, την εγκατέλειψαν λόγω του ξαφνικού ερχομού των δημοσίων αρμάτων […].
Την ίδια άποψη υποστήριζε και ο Paul Rycaut. Θεωρούσε κι αυτός πως το αυθόρμητο βάπτισμα των μουσουλμάνων και η θέλησή τους να παραμείνουν στον τόπο που γεννήθηκαν οφείλεται στη χριστιανική καταγωγή τους.
Από την άλλη μεριά, ο Fr. Grimani πίστευε ότι αυτοί που εκχριστιανίστηκαν δεν έκαναν αυτή την ενέργεια γιατί αναγνώρισαν στον Χριστιανισμό την αληθινή θρησκεία, αλλά για να μην αιχμαλωτιστούν και για να μη χάσουν τις περιουσίες τους.
Οι περιοχές με τους εκχριστιανισμένους Μουσουλμάνους
Σύμφωνα με επίσημα βενετικά έγγραφα του 1689, φαίνεται πως οι περισσότεροι μουσουλμάνοι που δέχτηκαν οικειοθελώς το βάπτισμα κατοικούσαν στην περιοχή της Γαστούνης. Σ’ αυτή την περιοχή, 1.738 Μουσουλμάνοι έγιναν Χριστιανοί, που αποτελούσαν το 48.58% του συνολικού αριθμού των 3.577 που εκχριστιανίστηκαν στην Πελοπόννησο.
Άλλες περιοχές που έγιναν μαζικοί εκχριστιανισμοί ήταν στο Μυστρά, στην Τρίπολη, στην Κυπαρισσία Αρκαδίας και στην Πάτρα.
Τα ελληνικά επίθετα των εκχριστιανισμένων
Μελετώντας κανείς τους καταλόγους των Βενετών με τους μουσουλμάνους που ασπάστηκαν τον Χριστιανισμό στη Γαστούνη και στον Μυστρά, αυτοί οι κάτοικοι φαίνεται πως έφεραν ελληνικά επίθετα. Ενδεικτικά αναφέρονται τα εξής επίθετα: Giani Xeno, Anastasula Varimi, Nicolo Sotirachi, Dimitri Chatzianastasi, Panoria Kanelopula, Giorgio Kanelopulo, Antoni Pali, Charitos Vafias, Polychronis Karydis.
Ακόμη, στον κατάλογο του Μυστρά αναγράφονται πως εκχριστιανίστηκαν ολόκληρες οικογένειες που έφεραν ελληνικά επίθετα. Δεν είναι όμως σίγουρο εάν είχαν αυτά τα επίθετα και παλαιότερα ή εάν τους δόθηκαν όταν βαπτίστηκαν.
Εκτός όμως από τα ελληνικά επίθετα, στους καταλόγους αναγράφονται και επίθετα εκχριστιανισμένων που δηλώνουν δυτική προέλευση, όπως Marcello Albeni, Giacomo Corner, Maro Armani, Francesco Donato. Ίσως αυτοί να ήταν απόγονοι Φράγκων Βενετών που είχαν εξισλαμιστεί παλαιότερα ή μπορεί ακόμη να υιοθέτησαν αυτά τα επίθετα μετά τη μεταστροφή τους στον Χριστιανισμό.
Ο Ρ. Topping στο έργο του «The population» αποδέχεται ότι θα πρέπει να αφήσουμε ένα περιθώριο για πρόσφατους εξισλαμισμούς στην περιοχή της Γαστούνης, λόγω των οικονομικών και λοιπών πιέσεων που αντιμετώπιζαν εκεί οι Χριστιανοί αγρότες το 17ο αιώνα.
Εκτός από το επιχείρημα των επιθέτων των εκχριστιανισθέντων, επικαλείται και το γεγονός της παρουσίας ολόκληρων χωριών στην περιοχή αυτή με καθαρά μουσουλμανικό πληθυσμό.
Αυτό δείχνει ότι οι κάτοικοί τους ήταν εξισλαμισμένοι Χριστιανοί, δεδομένου ότι οι Τούρκοι κατοικούσαν, κατά κανόνα, στις πόλεις.