Πριν από 77 χρόνια τέτοιες ημέρες (28 Νοεμβρίου 1943) οι ηγέτες των τότε μεγάλων δυνάμεων Φρανγκλίνος Ρούσβελτ, Ουίνστον Τσόρτσιλ και Ιωσήφ Στάλιν συναντήθηκαν στην Τεχεράνη για να αποφασίσουν το μέλλον του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, καθώς και τη διαμόρφωση του κόσμου μετά τον πόλεμο. Η διάσκεψη είχε κωδικό όνομα «Εύρηκα». Ένα από τα θέματα συζήτησης ήταν και το ενδεχόμενο για ένα νέο μέτωπο. Τότε, στην Τεχεράνη ακούστηκε για πρώτη φορά η ιδέα της δημιουργίας μιας οργάνωσης, η οποία έπειτα αποτέλεσε πρότυπο για τον σημερινό Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ).
Εύλογα θα αναρωτηθείτε για ποιον λόγο θυμηθήκαμε τη συγκεκριμένη σύσκεψη που ήταν η πρώτη για τον διαχωρισμό του κόσμου, καθώς ακολούθησαν δύο ακόμη, στη Γιάλτα και στο Πότσδαμ, μετά το τέλος του πολέμου; Διότι προ ολίγων 24ώρων απεβίωσε η σοβιετική κατάσκοπος Γκοάρ Βαρτανιάν, η οποία, μαζί με τον σύζυγό της, Γκεβόρκ, είχε αποτρέψει μια απόπειρα των Ναζί να δολοφονήσουν τους τρεις ηγέτες. Η Γκοάρ Βαρτανιάν βοήθησε τον σύζυγό της κυρίως να αποτρέψει τη ναζιστική επιχείρηση «Μεγάλο Άλμα», που είχε στόχο την ταυτόχρονη δολοφονία των τριών ηγετών κατά τη διάρκεια της διάσκεψης της Τεχεράνης το 1943.
Σύμφωνα με τη μυστική υπηρεσία της Ρωσίας, η «Ανίτα» και ο «Χένρι», δύο από τα ψευδώνυμά τους, είχαν συμμετάσχει σε μια δουλειά που διεξήχθη «σε ακραίες συνθήκες και σε πολλές χώρες». Πρόκειται κυρίως για τη Γαλλία, την Ελλάδα, τις ΗΠΑ, την Ιαπωνία, την Ινδία, ή ακόμη την Κίνα, σύμφωνα με τον ρωσικό Τύπο. Σύμφωνα με τον πρώην μυστικό πράκτορα των Σοβιετικών, Μιχαήλ Λιουμπίμοφ, «η συγκεκριμένη δουλειά των Βαρτανιάν δεν θα αποκαλυφθεί ποτέ ώστε να αποφευχθούν πολιτικά σκάνδαλα στις χώρες στις οποίες εργάσθηκε το ζευγάρι».
Η Βαρτανιάν μαζί με τον σύζυγο της απέτρεψε την τριπλή δολοφονία που σχεδίαζαν οι Ναζί στην Διάσκεψη της Τεχεράνης
Όμως, με βάση ένα βιβλίο που γράφτηκε για τον Χίτλερ, το σχέδιο κατέρρευσε, όταν ο Χανς Ούρλιχ βον Όρτελ, μέλος της ομάδας που θα εκτελούσε την τριπλή δολοφονία, έθεσε ακούσια σε κίνδυνο την αποστολή. Είχε αποκαλύψει στον Νικολάι Κουζνέτσοφ (κατά κόσμο Γκεβόρκ Βαρτανιάν), διπλό πράκτορα που εργαζόταν για τους Ρώσους, πως η επόμενη δουλειά του θα ήταν κάτι μεγάλο. Προσπάθησε να εντυπωσιάσει τη φίλη του Κουζνέτσοφ (την Γκοάρ Βαρτανιάν) που εργαζόταν για την Γκεστάπο, αποκαλύπτοντας ότι θα της φέρει «ένα περσικό χαλί», όταν θα επέστρεφε από την επόμενη αποστολή του. Έτσι ξεσκεπάστηκε η μυστική επιχείρηση.
Τι συζητήθηκε στην Τεχεράνη
Οι περισσότεροι εκτιμούν πως τα πάντα κρίθηκαν στη Διάσκεψη της Γιάλτας από τις 4 έως τις 11 Φεβρουαρίου του 1945. Κι όμως, πολλά είχαν προαποφασιστεί στην Τεχεράνη το 1943, όπως έχει αναφέρει σε άρθρο του ο ιστορικός Θάνος Βερεμής.
«Η διάσκεψη των τριών –Στάλιν, Τσώρτσιλ και Ρούσβελτ– στην Τεχεράνη, τον Νοέμβριο του 1943, υπήρξε προϊόν διαβουλεύσεων και διχογνωμίας, καθώς ο Στάλιν ήθελε να βρίσκεται κοντά στα πεδία των επιχειρήσεων της χώρας του, ενώ ο Ρούσβελτ δεν ήθελε να απομακρυνθεί υπερβολικά από τη βάση του. Ο Ρούσβελτ δέχθηκε τελικά την απαίτηση του Στάλιν ως χειρονομία αναγνώρισης της κρισιμότητας του πολέμου στη Σοβιετική Ένωση. Οι σχέσεις ανάμεσα στους τρεις κατά τη διάσκεψη παρουσίασαν διακυμάνσεις. Η συνεργασία Άγγλων και Αμερικανών, όπως ήταν φυσικό, υπήρξε στενότερη απ’ ό,τι εκείνη των δύο με τον Στάλιν. Ωστόσο, η μακρά πείρα Βρετανών και Ρώσων στη διαχείριση αυτοκρατοριών επέτρεπε συχνά στον Τσώρτσιλ και τον Στάλιν να μιλάνε τη γλώσσα του ρεαλισμού που ξένιζε τον ιδεαλιστή Αμερικανό πρόεδρο. Η διατήρηση, εξάλλου, της Βρετανικής Αυτοκρατορίας, μετά τον πόλεμο, που αποτέλεσε βασικό στόχο του Βρετανού πρωθυπουργού, έγινε σε ορισμένες περιστάσεις σημείο τριβής στις σχέσεις του με τον Ρούσβελτ.
»Ο Τσώρτσιλ και ο Ρούσβελτ συναντήθηκαν έξι φορές σε ιδιωτικές διαβουλεύσεις κατά τη διάρκεια του πολέμου, ενώ ο πρώτος πήγε μόνο δύο φορές στη Σοβιετική Ένωση για να συσκεφθεί με τον Στάλιν. Ο Ρούσβελτ ουδέποτε συνάντησε μόνος τον Στάλιν, εκτός από τις ιδιαίτερες συνομιλίες που είχαν στα διαλείμματα της διάσκεψης και αργότερα στη Γιάλτα. Οι τρεις μαζί συναντήθηκαν μόνο δύο φορές – στην Τεχεράνη και τη Γιάλτα (1945). Στο Πότσδαμ (1945), ο Ρούσβελτ είχε ήδη πεθάνει και ο Τσώρτσιλ είχε χάσει τις βρετανικές εκλογές και αντικατασταθεί από τον Ατλί.
»Στην Τεχεράνη, το 1943, οι συζητήσεις άνοιξαν με το πολεμικό θέατρο της Άπω Ανατολής και τη βοήθεια προς τον Τσαγκ Και-σεκ εναντίον των ιαπωνικών δυνάμεων. Ο Ρούσβελτ έδειξε τον μεγαλύτερο ενθουσιασμό για κάθε μορφή αρωγής προς την Κίνα, ενώ ο Τσώρτσιλ αρνήθηκε να αναλάβουν οι Βρετανοί αμφίβιες επιχειρήσεις, νότια της Βιρμανίας, προς μεγάλη απογοήτευση των Αμερικανών. Αποφασίστηκε όμως και από τους τρεις η διάλυση της ιαπωνικής αυτοκρατορίας.
»Ο Στάλιν, ο οποίος κατάφερε να θέσει προσημείωση σε ιαπωνικό λιμάνι νότια του Βλαδιβοστόκ και στα ιαπωνικά στενά της Τσουσίμα, άφησε να εννοηθεί ότι κάποια στιγμή η Σοβιετική Ένωση θα έβγαινε στον πόλεμο κατά της Ιαπωνίας. Η στιγμή αυτή θα ήταν μετά την ήττα της Γερμανίας».
Το Δυτικό Μέτωπο
Οι συζητήσεις για το πολεμικό θέατρο της Ευρώπης είναι δυνατόν να τοποθετηθούν σε τρεις κατηγορίες:
1) Την κοινή στρατηγική κατά της Γερμανίας.
2) Τα άλυτα πολιτικά προβλήματα που ανέκυπταν συνεχώς.
3) Τη δημιουργία διεθνών οργανισμών μετά τον πόλεμο.
Στην πρώτη κατηγορία κυριάρχησε η συζήτηση για τη μεγάλη απόβαση στη βόρεια Γαλλία με τον κωδικό Overlord. Ο Τσόρτσιλ απογοήτευσε τον Στάλιν, θέτοντας ως όρους της επιχείρησης τη σημαντική μείωση των Γερμανών στη βορειοδυτική Ευρώπη και την αδυναμία τους να μεταφέρουν περισσότερες από δεκαπέντε μηχανοκίνητες μεραρχίες στις γαλλικές ακτές. Πρότεινε, αντίθετα, επιχειρήσεις που θα αδυνάτιζαν τις γερμανικές δυνάμεις, όπως η απόβαση στην Ιταλία και στη νότια Γαλλία, η έξοδος της Τουρκίας στον πόλεμο (συνάντησε τη σθεναρή άρνηση του Ινονού), η ενίσχυση των αντιστασιακών ομάδων στα Βαλκάνια, ακόμα και χερσαίες επιχειρήσεις στη Σλοβενία και την Αυστρία. Η επιμονή του Στάλιν στον περισπασμό της επιχείρησης Overlord υπήρξε το κύριο θέμα στις συζητήσεις των μεγάλων. Ο Στάλιν πίστευε δικαιολογημένα ότι μια επίθεση στα νώτα του εχθρού θα μπορούσε να ανακουφίσει τον Ερυθρό Στρατό από την πίεση των γερμανικών μεραρχιών.
Οι κυριότερες αποφάσεις
>>Οι Παρτιζάνοι στη Γιουγκοσλαβία θα πρέπει να ενισχυθούν όσο είναι δυνατόν, με πολεμοφόδια, αλλά και με καταδρομικές επιχειρήσεις.
>>Θα ήταν ευχής έργον από στρατιωτικής απόψεως να βγει η Τουρκία στον πόλεμο, στο πλευρό των Συμμάχων, μέχρι το τέλος του 1943. Αν γίνει αυτό και η Βουλγαρία επιτεθεί στην Τουρκία, τότε η ΕΣΣΔ θα κηρύξει αυτομάτως τον πόλεμο στη Βουλγαρία.
>>Η επιχείρηση OVERLORD (απόβαση στη Νορμανδία) θα ξεκινήσει τον Μάιο του 1944, παράλληλα με μία εισβολή στη Νότια Γαλλία. Ταυτόχρονα, οι σοβιετικές δυνάμεις θα αντεπιτεθούν στο ανατολικό μέτωπο, ώστε να εμποδίσουν τη Γερμανία να αποσπάσει δυνάμεις στα δυτικά.
>>Οι τρεις χώρες συμφώνησαν ότι οι ηγεσίες των ενόπλων δυνάμεών τους θα πρέπει στο εξής να συνεργάζονται στενά ως προς τον σχεδιασμό των επιχειρήσεων στην Ευρώπη.
Του Μιχάλη Κωτσάκου