Στις 3 Ιουλίου του 1969, δεκαεπτά μέρες πριν ο Νηλ Άρμστρονγκ και ο Μπαζ Όλντριν πατήσουν στο Φεγγάρι , η Σ.Ένωση έκανε την δεύτερη προσπάθεια να πυροδοτήσει τον δικό της σεληνιακό πύραυλο, γνωστό και ως Ν1.
Οι εικόνες που έστειλαν πίσω Αμερικάνικοι κατασκοπευτικοί δορυφόροι, όταν πέρασαν πάνω από το πεδίο δοκιμής στο Tyuratam του Kazakhstan, ήταν εικόνες ολοκληρωτικής καταστροφής. Μια εκ των δυο εξεδρών εκτόξευσης από τις οποίες ήταν δυνατόν να εκτοξευτεί ο Ν1 είχαν καταστραφεί ολοσχερώς.
Οι σοβιετικοί δεν το ήξεραν ακόμη, αλλά κάθε ελπίδα να πάνε στο Φεγγάρι είχε εξανεμιστεί σε εκείνη την καμμένη εξέδρα εκτόξευσης το 1969.
Ποτέ Δεν Είχαν Μια Πραγματική Ευκαιρία.
Η ιστορία του Σοβιετικού φορέα Ν1, καθώς και το ευρύτερο σεληνιακό πρόγραμμα της ΕΣΣΔ παραμένει μυστηριώδες, ιδιαιτέρως αν συγκριθεί με το αντίστοιχο Αμερικανικό πρόγραμμα Απόλλων. Οι ιστορικοί ακόμη προσπαθούν να καταλάβουν πως το πρωτοπόρο Σοβιετικό διαστημικό πρόγραμμα ξαφνικά άρχισε να έπεται στην κούρσα για το Φεγγάρι, και πόσο πίσω ήταν όταν ο Άρμστρονγκ και ο Όλντριν πάτησαν σε αυτόν τον άλλο κόσμο.
Η αλήθεια είναι ότι δεν υπάρχει κάτι συγκεκριμένο το οποίο να καταδίκασε το Σοβιετικό διαστημικό πρόγραμμα από μόνο του αλλά ένας συνδυασμός παραγόντων. Το Κρεμλίνο αναπαύτηκε στις καλένδες μετά την επιτυχία των Sputnik και του Gagarin. Βεβαίως οι εσωτερικοί ανταγωνισμοί μεταξύ των ηγετών του Σοβιετικού διαστημικού προγράμματος, των Sergei Korolev, Valentin Glushko και Vladimir Chelomei, δυσχέραιναν τα πράγματα.
Ήδη από τον Απρίλιο του 1961, οι Αμερικάνοι υπεύθυνοι για την χάραξη πολιτικής είχαν προβλέψει ότι μια επιτυχημένη αποστολή στην επιφάνεια της Σελήνης ήταν κάτι που οι ΗΠΑ θα επιτύγχαναν πριν την Σοβιετική Ένωση. Αυτό λόγω της Αμερικανικής οικονομικής και τεχνολογικής ανωτερότητας.
Αν σε όλα αυτά προσθέσουμε την αδιάφορη υποστήριξη του πολίτικου διαστημικού προγράμματος από τις σοβιετικές ένοπλες δυνάμεις, που έλεγχαν την χρηματοδότηση της πυραυλικής βιομηχανίας, τότε βλέπουμε ότι οι Σοβιετικοί μηχανικοί δεν είχαν καμία απολύτως ελπίδα να φτάσουν στο Φεγγάρι πριν την NASA.
Μια Ιστορία Δίχως Τέλος.
Μισό αιώνα μετά και ακόμη έρχονται στην επιφάνεια στοιχεία για την εκτενή και πολύπλευρη σοβιετική προσπάθεια να στείλει ανθρώπους στο Φεγγάρι.
Το 2015, η Energia που είναι η διάδοχος και κληρονόμος εταιρεία του σχεδιαστικού γραφείου OKB-1 που ανέπτυξε τον πύραυλο Ν1, έδωσε στην δημοσιότητα λεπτομέρειες από τα προβλήματα που αντιμετώπιζε με το σεληνιακό πρόγραμμα. Προβλήματα που ανάλογα τους αντιμετώπισαν και οι Αμερικανοί στο πρόγραμμα Απόλλων.
Έγραφα του 1962 για την σεληνιακή αποστολή μαρτυρούν πώς οι Σοβιετικοί μηχανικοί ολοκλήρωσαν την αξιολόγηση 26 διαφορετικών προτάσεων, περιορίζοντας τελικά τον αριθμό τους σε μόλις τέσσερις, που όμως χρειαζόταν περαιτέρω ανάπτυξη, μελέτη και έρευνα πριν κάποια από αυτές επιλεγεί σαν τελικό σχέδιο. Κοιτώντας προς τα πίσω όμως βλέπουμε πόσο μακριά από το τελικό σχέδιο ήταν αυτές οι τέσσερις προτάσεις, που στόχευαν σε πολλαπλές εκτοξεύσεις “υπέρ-πυραύλων”, αλλά μαστιζόταν από μη δοκιμασμένες διαδικασίες διασύνδεσης και επίσης ένα εξαιρετικά φιλόδοξο σχέδιο ανεφοδιασμού καυσίμων σε τροχιά.
Συγκριτικά, το 1962, οι σχεδιαστές του προγράμματος Απόλλων είχαν ήδη επιλέξει το ραντεβού σε σεληνιακή τροχιά σαν βασικό κομμάτι του σχεδίου πτήσης, όπως και τον σχεδιασμό της αποστολής βασιζόμενοι σε μια μονάχα εκτόξευση. Αυτές οι αποφάσεις επέτρεψαν την γρήγορη ανάπτυξη των πυραυλικών φορέων Saturn V.
Από την εποχή λοιπόν που το Σοβιετικό πρόγραμμα ήταν ακόμη σε πρώιμη φάση, πριν καν χρειαστεί να γίνουν σοβαρές επενδύσεις χρημάτων και πόρων από το Κρεμλίνο, οι Σοβιετικοί επιστήμονες ήταν τουλάχιστο ένα χρόνο πίσω από τις ΗΠΑ. Από αυτό το σημείο και μετά τα πράγματα πήραν ακόμη περισσότερο την κατιούσα.
Οι διάφορες διαφωνίες για το πώς θα χρησιμοποιηθεί το καύσιμο, η σχεδίαση του μελλοντικού σεληνιακού πυραυλικού φορέα , αλλά και διαφωνίες σε στρατηγικό επίπεδο περιέπλεξαν την κατάσταση περισσότερο, δημιουργώντας περισσότερες καθυστερήσεις. Οι Σοβιετικοί επιστήμονες κατόρθωσαν να αποκτήσουν την απαραίτητη πολιτική υποστήριξη μόλις το 1964, αλλά τότε ήταν ήδη πολύ αργά. Κατά τα επόμενα τέσσερα χρόνια τα μυριάδες τεχνικά προβλήματα επέτρεψαν στην ψαλίδα να ανοίξει ακόμη περισσότερο.
Η Κατασκευή Του Φορέα.
Όταν έφτασε η στιγμή να παραχθεί ο φορέας, η ΕΣΣΔ αντιμετώπισε γεωγραφικούς περιορισμούς. Για παράδειγμα το κοσμοδρόμιο του Μπαϊκονoύρ βρισκόταν μακρυά από θαλασσιά λιμάνια, που σήμαινε ότι οι υποκατασκευές των τμημάτων προώθησης του φορέα έπρεπε να διέλθουν μέσα από την ξηρή έρημο του Καζακστάν, μαζί με τις στρατιές από τεχνικών που τα συνόδευε.
Την χαριστική βολή στο πρόγραμμα την έδωσε το κυρίως σύστημα προώθησης του φορέα Ν1. Αρχικά υπήρχαν διάφορα σχέδια να προσδώσουν στον Ν1 ώθηση 600 τόννων. Όμως η έλλειψη κατάλληλων μηχανημάτων και χρόνου εξανάγκασε τους μηχανικούς να τοποθετήσουν πολύ μικρότερους κινητήρες με συνολική ώθηση 150 τόννων. Αυτό σήμαινε ότι συνολικά 30 κινητήρες, με ώθηση 5 τόνων ο καθένας, θα έπρεπε να δουλεύουν στην εντέλεια και συγχρόνως ώστε να μπορέσουν να στείλουν το τεράστιο τροχιακό όχημα σε τροχιά.
Η κατασκευή μιας δοκιμαστικής κατασκευής, που θα επέτρεπε στους Μηχανικούς να να ρυθμίσουν το πολύπλοκο σύμπλεγμα κινητήρων εγκαταλείφθηκε για να εξοικονομηθεί χρόνος και χρήμα. Έτσι όταν οι νεοκατασκευασθέντες κινητήρες τοποθετήθηκαν μαζί για πρώτη φορά θα έπρεπε να λειτουργήσουν κανονικά και σωστά χωρίς περαιτέρω ρυθμίσεις. Κάτι τέτοιο όμως τελικά δεν ήταν εφικτό.
Κατά την πρώτη απόπειρα δοκιμής στις 21 Φεβρουαρίου του 1969, ο φορέας παρουσίασε αστοχία ένα λεπτό και οκτώ δευτερόλεπτα μετά την εκτόξευση λόγω προβλήματος σε έναν από τους πυραυλοκίνητες. Η ηγεσία του προγράμματος ήταν απογοητευμένη, όχι όμως και αποθαρρυμένη. Άλλωστε κάνεις δεν είχε πεθάνει, η εξέδρα εκτόξευσης ήταν ανέπαφη, και ο φορέας επέδειξε την ικανότητα του να απογειώνεται έχοντας φτάσει σε ύψος 30 χιλιομέτρων.
Πολλοί από τους Σοβιετικούς βετεράνους του προγράμματος Ν1 είχαν δει τόσες πολλές και θεαματικές αποτυχίες, που αυτή η δοκιμή θα μπορούσε να θεωρηθεί ως μια καλή προσπάθεια. Έτσι η σοβιετική ομάδα επιστημόνων αποφάσισε ότι χρειαζόταν μια δεύτερη απόπειρα, και μάλιστα το δυνατόν συντομότερο.
Ο δεύτερος φορέας Ν1 με τον κωδικό 5L έφτασε στην πλατφόρμα το καλοκαίρι του 1969. Εκείνη την περίοδο οι αποστολές Απόλλων 9 και Απόλλων 10, είχαν κάνει τις τελευταίες απαραίτητες δόκιμες πριν την προσσελήνωση. Ήδη διαφαινόταν ότι οι Αμερικανοί θα κέρδιζαν την κούρσα. Τις μέρες που ο έκτος πυραυλικός φορέας Saturn V, που προοριζόταν για την αποστολή Απόλλων 11, έκανε τις τελικές δοκιμές στο Cape Canaveral, τις ίδιες αυτές μέρες τοποθετούνταν στην εξέδρα εκτόξευσης ο δεύτερος φορέας Ν1.
Ο φορέας N1 5L εκτοξεύθηκε το βράδυ μεταξύ 3ης και 4ης Ιουλίου. Την στιγμη που έφτασε σε ύψος 100 μέτρων, μόλις 10.5 δευτερόλεπτα μετά την εκτόξευση, πυρωμένα κομμάτια αποκολλήθηκαν και έπεσαν από την ουρά του. Ο γιγάντιος πύραυλος φαινομενικά πάγωσε στον αέρα και έπειτα άρχισε να γέρνει προς την μια πλευρά. Στην κορυφή του φορέα οι πυραυλοκίνητηρες διαφυγής ενεργοποιήθηκαν και απέσπασαν την κάψουλα του πληρώματος, που ήταν βεβαίως άδεια. Με το σύστημα ελέγχου πτήσης να έχει παραλύσει λόγω έκρηξης στους κυρίως κινητήρες, ο γιγάντιος φορέας δεν μπόρεσε να απομακρυνθεί από την πλατφόρμα εκτόξευσης, και συνετρίβη επάνω της μαζί με σχεδόν όλο του το προωθητικό καύσιμο.
Η τεράστια έκρηξη κατέστρεψε ολοσχερώς την μια από τις δύο πλατφόρμες εκτόξευσης του διπλού συμπλέγματος, μια κατασκευή που χρειάστηκε αρκετά χρόνια για να κατασκευαστεί. Κομμάτια του πυραύλου βρέθηκαν αρκετά χιλιόμετρα μακριά, ενώ καταστράφηκαν τα παράθυρα όλων των κτιρίων σε απόσταση έξι χιλιομέτρων από την πλατφόρμα εκτόξευσης.
Το τέλος του προγράμματος
Η αποτυχία της δεύτερης εκτόξευσης σφράγισε την μοίρα του προγράμματος και επίσης έθεσε το ερώτημα αν ποτέ ένας Σοβιετικός κοσμοναύτης θα περπατούσε στην επιφάνεια της σελήνης. Τα επόμενα χρόνια έγιναν άλλες δυο ανεπιτυχείς εκτοξεύσεις, που ευτυχώς δεν ήταν τόσο καταστροφικές. Τελικά το πρόγραμμα τερματίστηκε το 1974.
Το σοβιετικό διαστημικό πρόγραμμα συνέχισε να έχει τεράστια συνεισφορά στην εξερεύνηση του διαστήματος από την ανθρωπότητα, συμπεριλαμβανομένου του εξαιρετικά επιτυχημένου φορέα Soyuz. Το όνειρο όμως ενός κοσμοναύτη στο Φεγγάρι καταστράφηκε μαζί με την πλατφόρμα εκτόξευσης στο Καζακστάν, εκείνο το καλοκαίρι του 69.
Ο Γιώργος Μαραγκόπουλος είναι Μηχανικός Μέλος του ΤΕΕ, Απόφοιτος του Coventry University,