«Υπάρχουν δύο επιλογές» λέει ο Βλαντισλάβ Σουρκόφ. «Η πρώτη είναι η αγγλο-σαξονική. Σου δίνω το μενού και επιλέγεις ό,τι θέλεις.
Η δεύτερη είναι η ρωσική. Δεν διαλέγεις, διαλέγει ο σεφ για σένα, επειδή εκείνος ξέρει καλύτερα τι θέλεις». Κάπως έτσι, μέσα σε υπονοούμενα και μεταφορές, ξεκίνησε στο εστιατόριο η συνέντευξη που έδωσε ο άνθρωπος που θεωρείται ότι κρατά εδώ και 21 χρόνια τον Βλαντίμιρ Πούτιν στην εξουσία, στους «Financial Times».
Ο Σουρκόφ θεωρείται ο ιδεολογικός καθοδηγητής του «πουτινισμού». Είναι ο αρχιτέκτονας της λεγόμενης «κυριαρχικής δημοκρατίας», ενός φαινομενικά ανοιχτού συστήματος με καθορισμένο αποτέλεσμα: εκλογές γίνονται, οι υποψήφιοι κάνουν προεκλογική εκστρατεία, οι ψηφοφόροι προσέρχονται στις κάλπες και κάθε φορά κερδίζει ο ίδιος. Βασική ιδέα είναι ότι η σταθερότητα του κράτους έχει μεγαλύτερη σημασία από την ελευθερία του ατόμου και έτσι δημιουργούνται ψεύτικα κόμματα της αντιπολίτευσης, ασκείται αφόρητος έλεγχος στα ΜΜΕ και τίθενται τεράστια εμπόδια στους πολιτικούς που δεν εγκρίνει το καθεστώς – μια ψευδαίσθηση δημοκρατίας.
Ο Σουρκόφ, γράφει η εφημερίδα, εξαντλεί τα στερεότυπα: Γκρίζος καρδινάλιος, eminence grise, σύγχρονος Ρασπούτιν, ρώσος Ρισελιέ, ο άνθρωπος πίσω από την εξουσία. Από μητέρα Ρωσίδα και πατέρα Τσετσένο, δεν έχει εκλεγεί ποτέ, έχει διατελέσει αντιπρόεδρος της κυβέρνησης και θεωρείται ο πιο στενός συνεργάτης του Πούτιν για περισσότερα από 12 χρόνια – εκείνος που εμπνεύστηκε την προσάρτηση της Κριμαίας το 2004 και την ανάμειξη της Ρωσίας στον πόλεμο στην Ανατολική Ουκρανία. Είναι 56 ή 58, ανάλογα με το ποια βιογραφία θα διαβάσει κάποιος, αλλά δεν βρίσκεται πια μέσα στο Κρεμλίνο, από το οποίο αποχώρησε την περασμένη άνοιξη. Περιγράφει την αποχώρησή του ως «μη αναστρέψιμη» και λέει πως ένας χρόνος που δεν βρίσκεται στο πλευρό του Πούτιν του έμαθε «το πραγματικό νόημα της ηρεμίας». Μένει μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας, γράφει ποίηση και διαβάζει πολιτική φιλοσοφία. Και είναι εντυπωσιακά ειλικρινής, έως και κυνικός, στις περιγραφές του.
«Στη Σοβιετική Ενωση υπήρχε ομοιογένεια. Και αυτή η ομοιογένεια κατέστρεψε την ΕΣΣΔ, επειδή ο κόσμος χρειάζεται ποικιλομορφία. Ομως στη δεκαετία του 1990 είχαμε ποικιλομορφία. Και κατέστρεψε τη Ρωσία ακόμα πιο γρήγορα». Περιγράφει πως μελέτησε την ιταλική Commedia dell’arte και τους πρωταγωνιστές της: τον έμπορο Πανταλόνε, τον δικαστή Ταρτάλια, τον χαζό υπηρέτη Αρλεκίνο, τον έξυπνο υπηρέτη Μπριγκέλα και την Κολομπίνα.
«Υπήρχαν λίγοι πρωταγωνιστές, αλλά εκπροσωπούσαν όλους τους τομείς της κοινωνίας» παρατηρεί. «Ο κόσμος χρειάζεται να βλέπει τον εαυτό του στη σκηνή. Σε αυτή τη μασκαράτα υπάρχει σκηνοθέτης, πλοκή. Και τότε κατάλαβα τι έπρεπε να κάνουμε. Επρεπε να δώσουμε ποικιλία στους πολίτες αλλά υπό έλεγχο. Και τότε όλοι θα είναι ικανοποιημένοι και θα διατηρήσουμε την ενότητα της κοινωνίας… Το μοντέλο αυτό δουλεύει. Είναι ένας καλός συμβιβασμός μεταξύ χάους και τάξης». Και προσθέτει εξίσου κυνικά: «Υπερβολική δόση ελευθερίας είναι μοιραία για το κράτος. Είναι όλα θέμα δόσης».
Περιγράφει τον Πούτιν ως έναν σύγχρονο Οκταβιανό, τον ρωμαίο αυτοκράτορα που διαδέχθηκε τον Ιούλιο Καίσαρα. «Ο Οκταβιανός ανήλθε στην εξουσία όταν το έθνος, ο λαός είχε κουραστεί από τον πόλεμο. Δημιούργησε έναν διαφορετικό τύπο κράτους. Δεν ήταν πια δημοκρατία… διατήρησε τους επίσημους θεσμούς της δημοκρατίας – γερουσία, δικαστήρια, αλλά όλοι ακολουθούσαν τις εντολές του ενός. Ετσι συγκέρασε τις επιθυμίες των δημοκρατικών που σκότωσαν τον Καίσαρα με αυτές του απλού λαού που ήθελαν δικτατορία» λέει. «Ο Πούτιν έκανε το ίδιο με τη δημοκρατία. Δεν την κατάργησε, αλλά την πάντρεψε με το μοναρχικό αρχέτυπο της ρωσικής διακυβέρνησης. Αυτό το αρχέτυπο λειτουργεί. Εχει αρκετή ελευθερία και αρκετή τάξη».
Γιατί είναι περήφανος
Δηλώνει «περήφανος» που έπαιξε ρόλο στην «ανακατάληψη» της Κριμαίας, την οποία είχε προτείνει χρόνια πριν. «Πρόκειται για την πρώτη ανοιχτή γεωπολιτική αντεπίθεση της Ρωσίας (εναντίον της Δύσης). Ηταν αποφασιστική. Ηταν τιμή που ήμουν μέρος της» λέει. Επίσης δημιούργησε το Nashi, μια εθνικιστική ομάδα νέων που λατρεύουν τον Πούτιν και παρενοχλούν τους αντιπάλους του. Το μεγαλύτερο κομμάτι προπαγάνδας του Κρεμλίνου τα τελευταία χρόνια σχεδιάστηκε στο γραφείο του. «Ο κόσμος το χρειαζόταν. Ο κόσμος χρειάζεται να γεμίζει το κεφάλι του με σκέψεις» εξηγεί το σκεπτικό του. «Δεν θα τους δώσεις υψηλή διανόηση. Οι περισσότεροι τρώνε απλά πράγματα. Καταναλώνουν απλά πιστεύω. Σε όλο τον κόσμο εκμεταλλεύονται έτσι τους ανθρώπους».
Θα επιστρέψει στην πολιτική; Δεν το διευκρινίζει, αλλά δείχνει σαν να ξέρει τι θα γίνει. «Μας περιμένουν συναρπαστικά πράγματα. Θα υπάρξουν νέες δραματικές μεταμορφώσεις».