Η Ευρωπαϊκή Ένωση ενδέχεται να συμπεριλάβει το ζήτημα της κλοπής πολιτιστικών αγαθών, ιδίως ελληνικών ή ρωμαϊκών αρχαιοτήτων, στις συζητήσεις για τη μελλοντική σχέση της Ένωσης με το Ηνωμένο Βασίλειο, σύμφωνα με το επικαιροποιημένο σχέδιο διαπραγματευτικής εντολής της ΕΕ, το οποίο διέρρευσε σε μέσα ενημέρωσης.
Στη διαπραγματευτική εντολή, η οποία καθορίζει τους στόχους και τις κόκκινες γραμμές των Βρυξελλών, προστέθηκε επιπλέον ένα άρθρο που καλεί τα μέρη να «αντιμετωπίσουν τα ζητήματα που αφορούν την επιστροφή ή την απόδοση στη χώρα προέλευσης πολιτιστικών αγαθών που απομακρύνθηκαν παράνομα».
Το άρθρο αυτό προστέθηκε κατόπιν αιτήματος της Ελλάδας, με την υποστήριξη της Κύπρου και της Ιταλίας, ανέφερε μια ευρωπαϊκή πηγή.
Σύμφωνα με μια διπλωματική πηγή, αυτό «δεν έχει σε τίποτα να κάνει» με την ελληνο-βρετανική διαμάχη για τα Γλυπτά του Παρθενώνα, που εκτίθενται στο Βρετανικό Μουσείο στο Λονδίνο.
Ο σκοπός του άρθρου αυτού είναι να διασφαλιστεί ότι η κλεμμένη πολιτιστική ιδιοκτησία που εντοπίζεται σε βρετανικό έδαφος θα επιστρέφεται αυτόματα, ανέφερε η πηγή.
Η Βρετανία αποχώρησε από την Ευρωπαϊκή Ένωση τον περασμένο μήνα και οι δύο πλευρές σκληραίνουν τη στάση τους τώρα πριν ξεκινήσουν οι διαπραγματεύσεις για τη μελλοντική τους σχέση που αναμένεται στις αρχές Μαρτίου. Στόχος τους είναι να συμφωνήσουν μέχρι το τέλος του έτους σε μια συμφωνία που θα καλύπτει μια σειρά θεμάτων από το εμπόριο, την ασφάλεια έως την αλιεία, το διάστημα και την περιβαλλοντική συνεργασία.
Το νέο σχέδιο διαπραγματευτικής εντολής πρόκειται να εγκριθεί από εκπροσώπους των κρατών μελών αύριο, Τετάρτη, πριν εγκριθεί επίσημα σε υπουργική συνάντηση στις 25 Φεβρουαρίου.
Αυτό περιλαμβάνει μια ελαφρώς πιο σκληρή διατύπωση από την προηγούμενη έκδοση για την αλιεία, ένα ευαίσθητο σημείο των διαπραγματεύσεων, καλώντας τα μέρη να «διατηρήσουν αμοιβαία πρόσβαση» στα χωρικά τους ύδατα.
Στον τομέα του αθέμιτου ανταγωνισμού, το κείμενο καλεί την ΕΕ και το Ηνωμένο Βασίλειο να διατηρήσουν «υψηλά κοινά πρότυπα διαχρονικά» σε διάφορους τομείς, όπως οι κρατικές ενισχύσεις, το εργατικό δίκαιο, το περιβάλλον και η φορολογία.
«Η προσδοκώμενη εταιρική σχέση πρέπει να περιλαμβάνει μια φιλόδοξη, ευρεία και ισορροπημένη οικονομική συνεργασία, εφόσον υπάρχουν επαρκείς εγγυήσεις για ισότιμους όρους ανταγωνισμού», υπογραμμίζεται στο κείμενο.
Οι 27 θα απαιτήσουν επίσης παρόμοιες ρήτρες για τις διεθνείς θαλάσσιες μεταφορές και άλλους τομείς, σύμφωνα με το έγγραφο.
Τέλος, υπογραμμίζει ότι μόνο η ΕΕ και «μονομερώς» μπορεί να αποφασίσει σε ποιο βαθμό οι βρετανικές χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες θα μπορέσουν στο μέλλον να λειτουργήσουν στο ευρωπαϊκό έδαφος.
Το Ηνωμένο Βασίλειο εγκατέλειψε την ΕΕ στις 31 Ιανουαρίου, εισερχόμενο σε μια μεταβατική περίοδο κατά την οποία εξακολουθεί να εφαρμόζει τους ευρωπαϊκούς κανόνες.
Οι Βρετανοί και οι Ευρωπαίοι έχουν υποσχεθεί να συμφωνήσουν για τη μελλοντική τους σχέση κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, η οποία θα λήξει στις 31 Δεκεμβρίου 2020.
Τι απαντά το Λονδίνο
Σχολιάζοντας το προσχέδιο της διαπραγματευτικής εντολής της ΕΕ, μία εκπρόσωπος της βρετανικής κυβέρνησης δήλωσε πως η θέση του Ηνωμένου Βασιλείου για τα Γλυπτά του Παρθενώνα παραμένει ότι αυτά βρίσκονται στην «νομική ευθύνη του Βρετανικού Μουσείου».
«Αυτό δεν τίθεται προς συζήτηση στο πλαίσιο των εμπορικών μας διαπραγματεύσεων», ανέφερε η εκπρόσωπος με ανακοίνωσή της.
Η εν λόγω συλλογή περιλαμβάνει μερικά από τα γλυπτά των αετωμάτων (από τις 28 σωζόμενες μορφές των αετωμάτων οι 19 βρίσκονται στο Λονδίνο και οι 9 στην Αθήνα), των μετοπών που απεικονίζουν μάχες μεταξύ των Λαπίθων και των Κενταύρων (από τις 64 σωζόμενες μετόπες οι 48 βρίσκονται στην Αθήνα και οι 16 στο Λονδίνο), αλλά και της Ζωφόρου του Παρθενώνα που κοσμούσε το ανώτερο τμήμα των τοίχων του σηκού του ναού σε όλο τους το μήκος. Από τους 97 σωζόμενους λίθους της Ζωφόρου του Παρθενώνα οι 56 βρίσκονται στο Λονδίνο και οι 41 στην Αθήνα. Ως εκ τούτου, αντιπροσωπεύουν περισσότερο από το 1/2 απ' ό,τι απομένει από τη γλυπτική διακόσμηση του Παρθενώνα που διασώθηκε: 75 μέτρα από τα αρχικά 160 μέτρα, 15 από τις 92 μετόπες, 17 τμηματικές φιγούρες από τα αετώματα, όπως επίσης και άλλα τμήματα της αρχιτεκτονικής.
Τα αποκτήματα του Έλγιν περιλαμβάνουν ακόμη αντικείμενα από άλλα κτίρια της αθηναϊκής Ακρόπολης: το Ερέχθειο, που μεταβλήθηκε σε ερείπιο κατά τον ελληνικό αγώνα της Ανεξαρτησίας (1821-33), τα Προπύλαια και τον Ναό της Αθηνάς Νίκης. Ο λόρδος Έλγιν πήρε περίπου τα μισά από τα Γλυπτά του Παρθενώνα και από τα υπόλοιπα δημιουργήθηκαν εκμαγεία σε γύψο.
Το χρονικό της κλοπής
Το ξεκίνημα του 19ου αιώνα υπήρξε οδυνηρό για τα μνημεία της Ακρόπολης των Αθηνών, εξαιτίας της αρχαιοθηρίας, η οποία έφτασε στο αποκορύφωμά της στις αρχές της πρώτης δεκαετίας του εν λόγω αιώνα. Κύριος αυτουργός υπήρξε ο λόρδος Έλγιν, ο οποίος τότε υπηρετούσε ως πρεσβευτής της Αγγλίας στην Οθωμανική Πύλη (1799-1803).
Το 1799 ο λόρδος Έλγιν διορίστηκε πρεσβευτής της Μεγάλης Βρετανίας στην Υψηλή Πύλη, στην Κωνσταντινούπολη, και εκμεταλλευόμενος την οθωμανική ηγεμονία στην ελληνική επικράτεια κατάφερε να πάρει φιρμάνι από τον Οθωμανό σουλτάνο για την αποκαθήλωσή τους από τον Παρθενώνα, με σκοπό τη μέτρηση και την αποτύπωσή τους σε σχέδια, και στη συνέχεια προχώρησε στην αφαίρεση και φυγάδευσή τους.
Το φιρμάνι
Το φιρμάνι, που είχε υπογραφεί από τον Καϊμακάν Πασά και απευθυνόταν στον Βοεβόδα και τον Καδή των Αθηνών, παρείχε την άδεια στα μέλη του συνεργείου να στήνουν ικριώματα γύρω από τον Ναό των Ειδώλων, όπως αποκαλούσαν τον Παρθενώνα, να κατασκευάζουν εκμαγεία, να καταμετρούν τα κτίρια και να κάνουν ανασκαφές για ανεύρεση επιγραφών. Επίσης, περιλάμβανε εντολή της Πύλης να μην ενοχληθούν τα μέλη του συνεργείου από τον Δισδάρη ή από οποιονδήποτε άλλο, να μην αναμειχθεί κανείς με τα ικριώματα και τα εργαλεία, ούτε να εμποδίσει τα μέλη να πάρουν «μερικά κομμάτια πέτρας με επιγραφές και γλυπτά» (qualque pezzi di pietra con inscrizioni e figure).
Το φιρμάνι, όπως αυτό εκδόθηκε στα τουρκικά, δεν έχει βρεθεί μέχρι σήμερα, παρά τις έρευνες ειδικών στα τουρκικά αρχεία. Μια μετάφρασή του στα ιταλικά, την οποία είχε κάνει ο διερμηνέας της αγγλικής πρεσβείας στην Κωνσταντινούπολη, Πισανί, βρέθηκε στο αρχείο του Φ. Χάντ, ιερέα της πρεσβείας στην Κωνσταντινούπολη κατά την περίοδο που προΐσταστο αυτής ο Έλγιν. Από αυτό το ιταλικό κείμενο έγινε η μετάφραση του φιρμανιού στα αγγλικά, την οποία έδωσε ο Χαντ στην Ειδική Εξεταστική Επιτροπή που είχε συστήσει η αγγλική Βουλή για την αγορά των «Ελγινείων», όταν ο ίδιος κλήθηκε ως μάρτυρας.
Η βεβήλωση της Ακρόπολης από τα συνεργεία του Ελγιν
Από το 1801 έως το 1804 τα συνεργεία του Έλγιν δρούσαν στην Ακρόπολη, προκαλώντας σημαντικές ζημιές στα γλυπτά και το ίδιο το μνημείο, αποσπώντας και διαμελίζοντας ένα σημαντικό μέρος (περίπου το ήμισυ) από τον σωζόμενο γλυπτό διάκοσμο του Παρθενώνα, μαζί με ορισμένα αρχιτεκτονικά μέλη, όπως ένα κιονόκρανο και ένα σπόνδυλο από κίονα.
Το ταξίδι των Γλυπτών μέχρι την Αγγλία και το ναυάγιο
Η μεταφορά με πλοία αυτών των ανεκτίμητης αξίας αρχαιοτήτων στην Αγγλία αντιμετώπισε δυσκολίες, αφού γινόταν από λιμάνι σε λιμάνι. Ένα πλοίο βούλιαξε και τα Γλυπτά, ύστερα από παρατεταμένη έκθεση στην υγρασία των διάφορων λιμανιών, έφτασαν τελικά στη Βρετανία. Μάλιστα, ο Έλγιν προκειμένου να ανελκύσει τα Μάρμαρα από τον βυθό της θάλασσας ξόδεψε ένα τεράστιο μέρος από την περιουσία του, και έτσι, σε συνδυασμό με το υπέρογκο κόστος της θαλάσσιας μεταφοράς των Γλυπτών από την Αθήνα, έφτασε να τη χάσει σχεδόν ολόκληρη.
Ως αποτέλεσμα, φύλαξε τα Μάρμαρα σε διάφορες αποθήκες, γεμάτες υγρασία, καθώς του ήταν αδύνατο πλέον οικονομικά να τα στεγάσει σε δικό του χώρο.
Πώς πωλήθηκαν στη βρετανική κυβέρνηση
Έτσι, ύστερα από την υποθήκευση της συλλογής του από το βρετανικό κράτος, αναγκάστηκε να πουλήσει τα Μάρμαρα του Παρθενώνα στη βρετανική κυβέρνηση, η οποία και τα μετέφερε το 1816 στο Βρετανικό Μουσείο.
Πριν από αυτήν την τελική συναλλαγή είχε ανατεθεί σε ειδική Εξεταστική Επιτροπή να μελετήσει τα στοιχεία της υπόθεσης και τα πορίσματά της τέθηκαν υπόψη του βρετανικού Κοινοβουλίου.
Κατά τη διάρκεια της κοινοβουλευτικής συνεδρίας που έλαβε χώρα, ακούστηκαν πολλές φωνές που εξέφρασαν σκεπτικισμό και απόρριψη για τις ενέργειες του Έλγιν. Ακόμα και σκέψεις για την επιστροφή των Μαρμάρων διατυπώθηκαν τότε για πρώτη φορά. Ισχυρές ενστάσεις ακούστηκαν και εκτός Κοινοβουλίου, με θερμότερο υποστηρικτή τους τον Λόρδο Βύρωνα.